روزگار سوت و کور کلیسای سنندج

به گزارش کردنامه، اهالی این محل می گویند سال‌هاست هیچ فرد مسیحی را در این مکان ندیده اند و دیگر کسی به سراغ این کلیسا نمی‌آید.

درب اصلی کلیسا چوبی است و بیشتر رنگ قهوه‌ای آن در گذر زمان از بین رفته و نمای ساختمان هم آجرکاری و قدیمی نشان می دهد.

در بدور ورود به کلیسا دالان تاریکی وجود دارد و در سمت چپ آن در چوبی کوچکی که به داخل تالار اصلی کلیسا راه دارد.

در قسمت جنوب غربی تالار ۲ سنگ قبر رنگ و رو رفته و شکسته دیده می‌شود که احتمالا محل دفن کشیشان مسیحی باشد.

در قسمت شمالی تالار، محراب، مجسمه حضرت مریم، چند تابلو عکس حضرت مسیح(ع)، دسته گل‌های مصنوعی و چند صندلی نمایان است. کف شبستان به طور کامل موزاییک کاری شده و دیوارها هم گچ‌کاری سفید رنگ هستند.

شش ستون اصلی بزرگ، هشت پنجره هلالی چوبی، ۱۲ طاق و ۱۵ چراغ رودیواری هم در این تالار دیده می شود.

قسمت محراب ۲ پله بالاتر از کف تالار است و علاوه بر مجسمه حضرت مریم در قسمت جلویی آن، بر بلندای آن قاب تصویر بزرگی از زمان به صلیب کشیده شدن حضرت عیسی(ع) وجود دارد و چندین قاب تصویر کوچک دیگر هم بر روی طاق‌های جلویی محراب قرار داده شده است.

در قسمت غرب و شرق محراب هم ۲ طاق دیگر وجود دارد که بر روی آنها نیز قاب تصاویر حضرت عیسی و مریم و دسته گل‌های مصنوعی قرار داده شده و یک پیانو نیز از دیگر وسایلی است که در این قسمت دیده می‌شود.

حیاط کلیسا حدود ۲ متر پایین‌تر از ساختمان اصلی قرار دارد و درب آهنی بزرگ با علامت صلیب و طاق و پنجره‌های هلالی ساختمان اصلی کلیسا مشرف به آن هستند.

خادم کلیسا که خود مسلمان است می‌گوید که در طول سال مراسم خاصی در این مکان برگزار نمی‌شود، چون در شهر سنندج سالهاست که دیگر مسیحی مذهبی وجود ندارد.

او ادامه می دهد: کلیسا در طول سال تعطیل است و فقط به کسانی که مجوز ورود از اداره میراث فرهنگی یا اوقاف و امور خیریه داشته باشند اجازه ورود به داخل را می دهند.

خادم این کلیسا از سال ۱۳۶۱ تاکنون وظیفه نگهداری از این بنا را برعهده گرفته ‌است.

تبدیل کلیسای سنندج به “موزه کلیسا“

معاون میراث فرهنگی کردستان، در این خصوص اظهار داشت: کلیسای سنندج این ظرفیت را دارد به موزه و یک مرکز فرهنگی محله برای بحث گردشگری پایدار تبدیل شود.

محمد امینیان افزود: در این راستا با هماهنگی ادارات زیرربط از جمله اداره کل اوقاف و امور خیریه استان درصدد تبدیل کلیسای سنندج به “موزه کلیسا” هستیم و تلاش می‌کنیم که درب آن بر روی مردم باز شود و به عنوان یک جاذبه از آن استفاده کنیم.

وی اضافه کرد: شواهد نشان دهنده این است که این کلیسا مربوط به دوره قاجار و شامل یک مجموعه میدان بوده است که در آن تمام نمادهای کلیساهای ارمنی دیده می‌شود.

قدیمی‌ترین سند موجود در مورد کلیسای سنندج مربوط به سال ۱۸۵۱ میلادی است

امینیان گفت: قدیمی‌ترین سندی که در مورد کلیسای سنندج وجود دارد مربوط به سال ۱۸۵۱ میلادی و در واقع ۱۷۰ سال پیش است.

وی حیاط و بنای ساختمان را ۲ قسمت اصلی کلیسای سنندج نام برد و افزود: کلیسا از مصالح آجری ساخته شده و معماری آن همخوان با معماری بناهای تاریخی دیگر هم دوره خود در شهر سنندج است.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کردستان یادآور شد: به طور کلی در استان کردستان در حال حاضر یک کلیسای مسیحیان و یک کنیسه یهودیان وجود دارد که هر ۲ در شهر سنندج واقع شده و چون شهر سنندج در دوره قاجار ترکیبی از کُردها، یهودی‌ها و ارمنی‌ها بوده است، اقلیت‌های مذهبی در مکان‌های مختص به خودشان مراسمات خاص خود را برگزار کرده‌اند.

با مسیحی‌های شهر سنندج بیشتر آشنا شویم

یک پژوهشگر و نویسنده کردستانی در مورد ‌مسیحی‌های شهر سنندج گفت: همزمان با تاسیس شهر سنندج که طوایف و خاندان‌های بزرگ در این شهر ساکن شدند اقلیت‌های مذهبی نیز بتدریج به این شهر آمدند، چون این شهر در حاکمیت خاندان اردلان بود و به مرکزی اقتصادی و محل داد و ستد و مبادلات تجاری تبدیل شده بود، یهودی‌ها و کلیمی‌ها که در کنار مهارت‌ها و پیشه‌های متعدد در کار تجارت نیز بودند از اطراف و اکناف برای پیدا کردن موقعیت شغلی جدید به این شهر می‌آمدند و چنان به نظر می‌آید که یکی از دلایل حضور آنها در سنندج باید جستجوی رونق اقتصادی بوده باشد.

جمال احمدی آیین، ادامه داد: در مورد مسیحی‌های شهر سنندج به ۲ نکته می‌توان اشاره کرد اول اینکه برخی می‌گویند آنها از بومیان اطراف سنندج و در روستاها بوده و برای پیدا کردن موقعیت اقتصادی و اجتماعی بهتر به شهر آمده‌اند و یا اینکه میسیونر(مبلغان مسیحی) بوده‌اند و تحت اداره کلیسایی در شهر ارومیه به شهر سنندج هدایت شده و در اینجا ماندگار شده‌اند.

وی گفت: تاریخ دقیقی از حضور مسیحی‌ها در شهر سنندج وجود ندارد، اما احتمال بیشتر این است که در دوره‌ای که جنگ عثمانی‌ها و اروپا در اوج بود و مسیحیان شمال عراق در تنگنا بودند، به دلیل اینکه کشور ایران رفتارش با مسیحی‌ها خوب بود، مسیحیان شمال عراق که آشوری بودند و در آنجا احساس امنیت نمی‌کردند به ایران و شهرهایی همچون ارومیه، سنندج و همدان مهاجرت کردند که به دوره‌ی به صفویه مربوط می‌شود.

این پژوهشگر کردستانی اضافه کرد: آقای «ناصر آزادپور» در پاورقی نسخه تصحیح شده کتاب «تاریخ اردلان» نوشته «مستوره اردلان» آورده است که مسیحیان از ساکنان قدیمی شهر سنندج بوده‌اند اما دقیق مشخص نکرده که از چه زمانی و به چه دلیلی به این شهر آمده‌اند.

وی افزود: در سال ۱۸۵۱ میلادی نیز فردی به نام «سرهنگ اگرانوویچ» به شهر سنندج آمده و نقشه این شهر را می‌کشد که این نقشه هم اکنون نیز موجود است؛ در این نقشه شرحی وجود دارد که مسیحی‌ها را به عنوان آشوری نام می‌برد و جمعیت آنها را حدود ۳۰۰ نفر و ۶۰ خانواده برآورد می‌کند.

احمدی آیین ادامه داد: در آن زمان شهر سنندج یک شهر چند وجهی بوده و چون قومیت‌ها و ملیت‌های مختلفی در این شهر بودند، علیرغم اینکه بافت اصلی شهر سنندج از اهل تسنن و شافعی مذهب بوده‌اند، اما آستانه تحمل مذهبی و سازگاری مردم این شهر بالا بوده و اهل تشیع، یهودی‌ها و مسیحی‌ها هم در کنار سایر مردم به خوبی زندگی می‌کردند.

وی گفت: در اواخر دوره ناصرالدین شاه میسیونرها (مبلغان مسیحی) فعالیت زیادی در شهر سنندج داشتند و مدتی مناظرات دینی بین علمای مسلمانان و «مارشیمون» رهبر این مبلغان مسیحی برقرار بود و در این شهر آیین مسیحیت را تبلیغ می کردند. حتی در آن دوران مناظراتی را با شیخ «عبدالمومن مردوخ کردستانی» پدر بزرگوار آیت الله شیخ «محمد مردوخ کردستانی» (۱۳۵۴-۱۲۵۶ شمسی) در مورد دین مسیحیت داشتند که شیخ عبدالمومن به دنبال آن کتابی را با عنوان «ردالنصاری» یعنی رد آیین مسیحیت نوشتند.

احمدی آیین در ادامه اظهار داشت: مسیحی‌های شهر سنندج در زمانی که در این شهر بودند کلیسایی را در محله آغه زمان ساختند که چند نفر از اعضا و کشیش‌های خودشان را پس از فوت در آنجا دفن کردند اما بعد از آن باغی به نام «باوی» (اسم کشیش کلیسا) در حد فاصل خیابان پاسداران و سید قطب کنونی شهر سنندج داشتند که این باغ به قبرستان مسیحیان تبدیل شده بود.

این پژوهشگر ادامه داد: مسیحی‌های سنندج به فعالیت تجاری، داد و ستد و حتی پزشکی در این شهر مشغول بودند و تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در این شهر ساکن بودند، اما به دلیل جنگ اعراب و اسراییل مقداری فضا برای اقلیت‌های مذهبی در شهرها تنگ شد و چون جوی اسلامی علیه اسراییل شکل گرفته و آمریکا و کشورهای غربی هم پشت اسراییلی‌ها بودند، مقداری فشار روانی بر روی یهودی‌ها و مسیحی‌ها بود که این شرایط باعث شد آنها به تدریج مهاجرت کنند و اکثرا به خارج از ایران بروند و یا به تهران رفتند و اکنون تقریبا دیگر مسیحی در شهر سنندج باقی نمانده است.

مشهورترین خانواده‌های مسیحیان شهر سنندج

وی از جمله خانواده‌های مشهور مسیحی شهر سنندج را «هرمزیان»، «پانوسی»، «یونانی»، «عیسوی»، «آداری»، «توماسی»، «کریستوفی»، «رافائل»، «توماس»، «یوحنا»، «پطروسیان» نام برد و گفت: زبان این مسیحی‌ها آشوری بوده و اختلاف نظر وجود دارد که «کلدانی» یا «آشوری» بوده‌اند، اما چون احتمال بیشتر این است که از شمال عراق آمده‌اند پس آشوری بوده‌اند.

احمدی آیین افزود: مسیحی‌های شهر سنندج خانواده‌هایی تحصیل کرده، آرام و بشدت سازگار بودند و آداب مسیحیت را در همان کلیسای شهر در روزهای یکشنبه به جای می‌آوردند، آنها تاثیر بسیار مثبتی در آبادانی شهر سنندج داشتند.

کلیسای سنندج در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۶۶۳ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

گزارش از ویدا باغبانی، خبرنگار کردنامه