نه در شرق و نه در غرب، هیچ آدم عاقلی شعارهای ما را شش دانگ و با چشم بسته نمی پذیرد

کردنامه : تصور می کنم که معرفی نهایی اعضای پیشنهادی رئیس جمهورْ روحانی برای دولت دوازدهم، کسی را ذوق زده یا شگفت زده نکرد. شاید در نگاه اول بتوان گفت از شخصیت محافظه کاری مانند روحانی، چیزی جز این انتظار نمی رفت. همچنین ممکن است خیلی ها، در هر شرایطی ترجیح بدهند که ناز روحانی را بکشند و ادعا کنند که شیخ حسن چاره ای جز این نداشته و نباید توقع غیرمنطقی داشت. در هر حال، این قبیل قیل و قال ها که بر مبنای گلایه از این سو و توجیه از دگر سو شکل گرفته اند، بُعد داخلی دارند. گلایه های سید محمد خاتمی و دیگر رفقای او، نگرش کارگزاران و دیگران، آخیش گفتن و رضایت خاموش اصولگرایان یا واکنش هایی از این دست، مرتبط با فضای سیاسی و اجتماعی داخل ایران است و تجربه نشان داده که در کشور ما، این قبیل بحث ها، زود فرو می نشیند. اما در خارج از ایران و در نگاه بین الملل و نگاه جهانی چه؟ در ورای مرزها کدام جنبه از ویژگی های کابینه ی روحانی، بیشتر از جوانب دیگر، شایان تحلیل و تامل است؟

علی القاعده، در خارج از مرزهای سرزمین ما، نظام سیاسی ایران را به هر شکلی که تحلیل کنند و مفاهیمی همچون مردمسالاری دینی هر اندازه خاص و غریب هم باشد، باز هم برای هیچ سیاست مدار و تحلیل گر و کارشناسی، چاره ای جز این نمی ماند که واقعیت عینی و زبان صحنه ی سیاسی و اجتماعی ایران را با چیزی جز الگوهای شناخته شده ی جهان بسنجد. به عبارتی دیگر، هر اندازه که نظام و ساختار سیاسی ما مانند تافته ی جدابافته در نظر آید و ویژگی های خاص خود را داشته باشد و حتی اگر در خصوص معذورات و محدودیت های ریاست جمهوری و موازنه ی قدرت در ایران توضیح و توجیه ارائه شود، باز هم در نگاه از خارج به داخل، مجموع تحلیل ها، بر دو رکن نهایی شکل خواهند گرفت: الف) نُرم ها و قواعد پذیرفته شده ی مرتبط با محوریت حقوق، آزادی، دموکراسی، رفاه و میل به پیشرفت و کمال و نشانه هایی که گواه تغییر و تلاش برای رسیدن به وضعیتی بهتر و مطلوب تر باشند. ب) تطبیق دادن واقعیت عینی و ویژگی های مردان رئیس جمهور با ادعاها و ادبیات سیاسی خود او در مورد نحوه ی مدیریت کشور و انتقادات او از دیگران و ایده آل هایی که در مورد خود و رفقایش بیان کرده است. یعنی بازگشت به یادداشت هایی که از سخنان و اهداف مطرح شده از سوی روحانی در کمپین انتخاباتی و به ویژه در مناظرات پر شور تلویزیونی، بیان شده اند!

توقعات و واقعیت ها
لازم است در ارزیابی و تحلیل تصمیمات و اقدامات رئیس جمهور، بین توقعات داخل و خارج از پرزیدنت روحانی و واقعیت های موجود در ساختار سیاسی ایران، موازنه و نسبت معقولی وجود داشته باشد. مسائل ریز و درشت فراوانی در این کشو وجود دارند که رئیس جمهور نمی تواند یک تنه به سراغ همه ی آنها برود. شاید حتی نزدیک ترین افراد به خود رئیس جمهور نیز نتوانند درک دقیق و روشنی از حجم و میزان کامل فشارها و اضطراب های او داشته باشند. ظواهر امر چنین نشان می دهد که روحانی ذاتا و از منظر ویژگی های روانی و رفتاری فردی، چندان اهل بروز دادن و انتقال نیست و برخی چیزها را فقط در ذهن خود نگه می دارد. درک این موضوع چندان دشوار هم نیست. اما هر جور که نگاه کنی، باز هم لیست اعضای کابینه، میزان توجه روحانی به اقشار و اجناس و گروه ها، از منظر نشانه شناسی سیاسی نگاه او به آینده، ابزاری برای تحلیل و شناسایی است و اخلاقی نیست که توپ در زمین دیگر مسئولین و دیگر نهادها انداخته شود و خدایی نخواسته چنین تلقی و تصوری ایجاد شود که رئیس جمهور شخصا بسیار مترقی و آزادی خواه است اما دیگران نمی گذارند تغییری صورت بگیرد!

زن، جوان، اهل سنّت
فکر نمی کنم ضرورت حضور زنان در کابینه ی دولت های هر کشوری، موضوعی برای بحث و جدل باشد. زنان نیمی از جامعه اند و در شرایط مطلوب و ایده آل، چینش اعضای کابینه و دیگر نهادهای مرتبط با قدرت سیاسی و اجرایی، باید به گونه ای باشد که سهم زنان به شکل دقیق و عینی لحاظ شود. صد البته، منظور از سهم نیز باید روشن شود. سهم نباید بر یک قاعده ی مطلق اطلاق شود و چنین تصور شود که حتی اگر زن قابل و توانمندی وجود نداشته باشد، باز هم باید یک «پرداخت سهم» نمادین صورت بگیرد. خیر. چنین قاعده ی مطلقی نه به درد زن ها می خورد و نه آبرو و اعتباری برای کشورها به دنبال می آورد. توجه داشته باشیم: ۱٫ الحمدالله در کشور ما نیز به تبع دیگر کشورهای جهان، زنان توانمند و رشد کرده و قابل، فراوان اند و قطعا می توان بانوان شایسته ای برای پست وزارت معرفی کرد. ۲٫اگر بلفرض محال، هیچ زن توانمند و شایسته ای برای معرفی شدن به عنوان وزیر پیدا نشود، بار مسئولیت از شانه های نظام و رئیس جمهور برداشته نمی شود. حال می خواهد دوره ی اول یک رئیس جمهور باشد که قاعدتا زنان در پیروزی او نقش داشته اند و باید به آنان نیز توجه کند یا دوره ی دوم یک رئیس جمهور باشد و همه توان پرسیدن چنین پرسشی پیدا کنند: چرا در چهار سال اول نتوانستی به گونه ای فضا را برای برآمدن و رشد بانوان فراهم کنی که به مدت چند سال، مدیرکلی و معاونت را تجربه کنند و در چهارر سال دوم، ردای وزارت بر تن کنند؟

از منظر نگاه بین الملل، توجه به زنان، یک بحث جدی است که با آزادی های سیاسی و اجتماعی، توسعه و حقوق ارتباط کامل دارد. در چنین بحثی قرار نیست الزاما در مورد مصادیقی همچون آنگلا مرکل، فدریکا موگرینی، ترزا می و وزرای زن اروپایی و آمریکایی بحث شود. همین افغانستان و پاکستان و عراق و ترکیه هم نمونه های دم دست و آشنایی هستند که در توجه به زنان و استفادهاز ظرفیت های آنان در مناصب اجرایی، از کشور ما سبقت گرفته اند. روحانی در این مورد خاص، باید از یک جایی شروع می کرد. زیبنده ی نظام ۳۸ ساله ی جمهوری اسلامی نیست که تنها یک بار در این چهار دهه به یک بانو، فرصت وزارت بدهد!

در مورد جوانان نیز از هر منظری که نگاه کنیم می توان به کابینه ی روحانی ایراد گرفت. میانگین سنی ۵۸ سال، پیش از هر چیز نشان دهنده ی این است که در نظام سیاسی و اجرایی ما به نسل جوان بها داده نمی شود. رئیس جمهور فرانسه، نخست وزیر کانادا، وزیر امور خارجه ی اتریش و ده ها نمونه ی دیگر، جوانان کم سن و سالی هستند که امتحان خود را پس داده و اعتماد کشورها و جوامع را به دست آورده اند.

و اما بپردازیم به مساله ی اهل سنّت. یکی از نواقص مرتبط با نگرش کلان آمار جمعیتی در کشور ما، تصور امنیتی بودن برخی ویژگی های جمعیتی ایران است. لابد مسئولین آمار کشور تصور می کنند که اعلام دقیق آمار اهل سنّت یا آمار قومیتی و تعداد خانوارهای آذری، کُرد، بلوچ، ترکمن، گیلکی، لر و دیگر اقوام ایرانی، یک بحث مرتبط با امنیت ملی است و نباید در خصوص این مساله هیچ بحثی به میان آید. چنین فرض و تصوری، کاملا غلط است. شخصا اطلاع دقیق ندارم اما در مورد آمار اهل سنت ایران از ارقامی بین ۱۲ تا ۱۷ میلیون نفر، سخن به میان می آید. بخش مهمی ار مردم استان های کردستان، کرمانشاه، آذربایجان غربی، سیستان و بلوچستان و گلستان و همچنین بخش قابل توجهی از ساکنان تهران، از هموطنان ایرانی سنّی مذهب به شمار می آیند. ۳۸ سال از پیروزی انقلاب گذشته است و هنوز هیچ سنّی مذهبی اجازه نداشته عهده دار پست معاونت ریاست جمهوری، وزارت و استانداری شود و از میان کلّ سفرا و دیپلمات های ارشد جمهوری اسلامی ایران در جهان، تنها یک نفر سنّی مذهب وجود دارد! به نظرم تصویر به اندازه ی کافی واضح است و نیاز به تحلیل و تبیین چندانی ندارد. شک نکنیم که اگر از منظر بین الملل به کابینه ی دوم روحانی نگریسته شود، هر آدم عاقلی می تواند بگوید: نمی توان چنینی لیستی را دید و با زهم به صحت گفتار شما در خصوص آزادی، اعتدال و مشارکت همه جانبه در ساختار قدرت، باور کرد. نمی توان در مورد نگرش کلان به اسلام رحمانی و تلاش دیپلماتیک برای حل مشکلات سیاسی و امنیتی خاورمیانه داد سخن داد اما به اهل سنّت امکان مشارکت و فرصت ظهور و بروز نداد. اگر در این مورد، خط قرمز و قانون نانوشته ای وجود دارد، حق طبیعی رئیس جمهور است که چنین چیزی را به شکل شفاف بیان کند تا مورد گلایه قرار نگیرد. اگر هم خط قرمز نیست، بالاخره باید از جایی شروع کرد. می توان در آغاز راه، دو سه وزارت خانه ی نه چندان حیاتی و استراتژیک را به وزرای سنّی مذهب سپرد و وقتی که امتحان خود را پس دادند و خاطر همه ی ارکان نظام و جامعه آسوده شد، در دوره های بعدی، بیشتر و ژرف تر، توجه نمود. صد البته چنین چیزی فقط شامل دولت نمی شود و لازم است در دیگر حوزه ها، در قوه ی قضائیه، در دستگاه دیپلماسی، در انتخاب روسای دانشگاه ها و معرفی معاونین و مدیرکل ها نیز باید به اهل سنت توجه نمود و به این تبعیض آشکار پایان داد.

جالب نیست که دو عالِم و مولوی و ماموستای مشهور اهل سنّت در مراسم تحلیف رئیس جمهور حضور نداشته باشند ولی شخص رئیس جمهور در تمام دیدارهای دیپلماتیک خود با سران و مسئولین منطقه از توجه همسان جمهوری اسلامی به کل برادران شیعه و سنی سخن به میان بیاورد.

پایان سخن
بدون تعارف این واقعیت را باید بپذیریم که یک فرصت چهار ساله ی دیگر برای توجه جدی به زنان، جوانان و اهل سنت از دست رفت. اما در پست معاونت وزرا، مدیرکل ها و روسای ادارات، سفرا، کنسول ها، استانداران، فرمانداران، روسای دانشگاه ها، مدیران کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و دیگر مناصب مهم، باز هم فرصت هست. دعا کنیم دست کم در این حوزه ها نگاه رئیس جمهور و نطام سیاسی کشور به گونه ای دیگر باشد. باور کنیم نه در شرق و نه در غرب، هیچ آدم عاقلی شعارهای ما را شش دانگ و با چشم بسته نمی پذیرد و به یمن پیشرفت برق آسا و عالم گیر جهان ارتباطات، نگاهی به داخل خانه و محیط سیاسی و اجتماعی ما می اندازند و شعارها را با واقعیات صحنه تطبیق می دهند.