آیا مرگ زمین در شرق استان کردستان فرا رسیده است؟

به گزارش کردنامه؛ حدود۹۰ درصد از منابع آب زیرزمینی استان در شرق کردستان و در شهرهای قروه، دهگلان و چاردولی است، و به‌دلیل افزایش فعالیت کشاورزی و صنعتی در این مناطق شاهد افزایش مصرف آب زیرزمینی در منطقه هستیم.

همچنین لوله‌زایی، فرونشست و فروچاله معضلاتی است که در منطقه شرق استان مشهود است و این بیانگر پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی است که به نابودی زمین و فرونشست آن می‌انجامد.

در شش‌ماهه اول سال جاری حدود ۲۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در استان کردستان شناسایی و بیش از ۹۵ حلقه چاه غیرمجاز پر شدند.

سفره های آب زیرزمینی در دوره زمانی بسیار طولانی هزاران ساله شکل گرفته اند و زمانی که میزان چاه های عمیق افزایش می یابد این سرمایه ها بیشتر از دست می رود و خطر فرونشست زمین را تهدید می کند که برای پیشگیری از آن باید دست بکار شد .

گلاله غفاری، پژوهشگر و استاد دانشگاه، در رابطه با علت‏هاي ایجاد فرونشست گفت:بنا به تعریف یونسکو فرونشست عبارت است از فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌هاي متفاوتی در مقیاس بزرگ روي می‌‏دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می‏تواند با بردار اندك افقی همراه باشد، گفته می‏شود.

وی افزود: نشست زمین در آکیفرهای محصور و نیمه محصور که از مواد آبرفتی تحکیم نشده یا نیمه تحکیم شده تشکیل یافته باشند بیشتر مشاهده می شود.

این پژوهشگر و استاد دانشگاه عنوان کرد: در اثر برداشت آب زیرزمینی و خارج شدن آب از منافذ امکان متراکم شدن مواد تا عمق ۳۰۰ متر فراهم می‌گردد و هرچه بیشتر برداشت شود تراکم مواد بیشتر خواهد بود.
وی ادامه داد: پديده فرونشست ممكن است به صورت نشست تدريجي يا ناگهاني سطح زمين و به هر دو علت طبيعي يا در اثر فعاليت بشر ايجاد شود.

غفاری افزود: عمده رخداد‏هاي فرونشست زمين در ايران بيشتر در اثر عواملي همچون افت سطح سيالات زيرزميني، انحلال تشکيلات زيرسطحي و ريزش کارست به وجود می‏آيند. تغيير کاربري زمين، احداث و يا بارگذاري سازه‌هاي مهندسي، زهکشي خاک‌هاي آلي و نفوذ آب شور در امتداد سواحل نيز از جمله عوامل ديگري هستند که می‌‏توانند در ايجاد پديده فرونشست مؤثر باشند.

این پژوهشگر بیان کرد: شرايطي همچون فرآيند‏هاي تکتونيکي رخداده در منطقه، بارندگي، وجود عوارض توپوگرافي، نفوذ ريزش‏ها و يا رواناب‏‌هاي اسيدي، انحلال تشکيلات سطحي و وجود لايه‏هاي نامقاوم در تشکيلات رسوبي زيرين، منجر به توسعه پديده‏هاي فرونشستي در کشور شده‌‎‏اند .

غفاری در رابطه با آسیب‏هاي ناشی از فرونشست می گوید: فرونشست و شکاف‏‌هاى زمين که به آهستگى و به تدريج گسترش می‎يابند، شايد همان تأثير خطرهاى ناگهانى و فاجعه بار مانند سيل و زلزله را نداشته باشد، با اين وجود بطور معمول خسارت‌هاى ناشى از فرونشست‌ها و شکاف‌هاى زمين ترميم ناپذير، پر هزينه و مخرب مى‏باشند.

وی بیان کرد: به عنوان مثال فرونشست‌ها مى‏‌توانند موجب، آسیب به منابع آب‌های زیرزمینی شامل معکوس شدن شیب کانال‏‌های آبیاری و زهکشی و فرونشست غیریکنواخت، خسارت به چاه‏ها و رشد چاه‏ها در نتیجه تنش‏هاي تراکمی، کاهش ظرفیت مخزن آبخوان‏ها، کاهش کیفیت آب‌های زیرزمینی، آسیب به زمین‏های کشاورزی از طریق تخريب سيستم‏هاى آبيارى و خاک‏هاى حاصلخيز کشاورزی، آسیب به راه‏‌های ارتباطی و زیرساخت‌ها مانند پل‌‏ها، خطوط آبرسانى، گاز و فاضلاب، خطوط راه آهن، سدهاى خاکى و پی ساختمان‌ها، بروز تغييرات چشمگيرى در جریان‌های سطحی و زیرزمینی و تغییرات هيدرولوژى منطقه و ایجاد سيلاب‌هاى عظيم و مخرب و کاهش میزان نفوذپذیری سطحی می شود.

برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی را دلیل عمده ایجاد فرونشست

این استاد دانشگاه عنوان کرد: سازمان زمين‏شناسى کشور که به عنوان مسئول بررسى مخاطرات زمين شناختى کشور پيشگام در مطالعه اين پديده و خطرهاى وابسته به آن در کشور بوده است از بین عوامل مؤثر در ایجاد فرونشست، برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی را دلیل عمده ایجاد فرونشست در بیشتر دشت‏هاي ایران می‏داند.

وی افزود: در ایران فرونشست‏ها عمدتاً در نواحی آهکی و کارستی و یا در نواحی با برداشت بیش از حد مجاز از آب‏های زیرزمینی به وقوع می‏پیوندند. بر اساس آمار‏هاي ارائه شده تاکنون ۱۴ استان ايران از جمله تهران، کرمان، يزد، اصفهان، خراسان رضوي، همدان، فارس، آذربايجان شرقي، سمنان، البرز، قزوين، مرکزي، اردبيل و گلستان با پديده فرونشست زمين مواجه شده‏اند .

دشت‌‏های قروه و دهگلان، میزبان پدیده فرونشست در کردستان

غفاری ادامه داد: مانند سایر مناطق ایران، استان کردستان نیز با پدیده فرونشست مواجه شده است و عمده این پدیده را در دشت‏های قروه و دهگلان شاهد هستیم به گونه‌ای که استفاده بيش از حد از آب‏هاي زيرزميني از سوي کشاورزان و حفر چاه‏هاي بسيار عميق، فروچاله‏‌هايي بزرگ با عمق ۴ متر در دشت‏هاي قروه و دهگلان ايجاد کرده است .

این استاد دانشگاه، با اشاره به دلایل عمده ایجاد فرونشست‏ها در دشت‌‏های قروه و دهگلان تشریح کرد: تغییرات اقلیمی متعاقب با آن کاهش بارش، افزایش دما، تبخیر، تعرق و مصرف بالای آب‏های زیرزمینی و چاه‏های غیرمجازی که گاهاً به دلیل عدم تخصیص مناسب آب‏های روان در منطقه افزایش یافته است و همگام با آن تغییر الگوی کشت در منطقه از دلایل اصلی ایجاد این فرونشست‏ها در منطقه است.

وی عنوان کرد: در گذشته در این مناطق به صورت سنتی گندم، جو و آفتابگردان کشت می‏شد در حالی که در سال‏های اخیر الگوی کشت به سمت محصولات با نیاز آبی بالا مانند سیب زمینی و گیاهان علوفه‏ای سوق پیدا کرده است. همچنین گاهاً مشکلات ایجاد شده در زمین‏های استان همدان و تمایل کشاورزان آن منطقه به اجاره زمین‏های دشت‏های قروه و دهگلان در جهت کشت سیب زمینی در این امر بی تاثیر نبوده است.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: در چنين شرايطي حداقل کار براي مقابله با اين پديده، جلوگيري از برداشت بي‏رويه آب و استفاده بهینه از آن و مدیریت جامع و یکپارچه منابع آب‏های سطحی و زیرزمینی است.

وی یادآور شد: همچنین تغییر الگوی کشت، برای مثال جایگزین کردن کشت دانه‌های روغنی مثل کلزا و سورگوم به جای کشت گیاهان علوفه‌ه‏ای و سیب زمینی، آگاه سازی مردم از طریق رسانه ‏های جمعی در جهت صرفه‌جویی در مصرف آب و جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه در کشاورزی، پلمب چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌ها و کنترل مصرف آب می‏تواند در جلوگیری از روند صعودی این پدیده مخرب مؤثر باشد . فرانک کیانپور/ ایسنا