آیا مرگ زمین در شرق استان کردستان فرا رسیده است؟

یک پژوهشگر و استاد دانشگاه گفت: مانند سایر مناطق ایران، استان کردستان نیز با پدیده فرونشست مواجه شده است و عمده این پدیده را در دشتهای قروه و دهگلان شاهد هستیم به گونهای که استفاده بيش از حد از آبهاي زيرزميني از سوي کشاورزان و حفر چاههاي بسيار عميق، فروچالههايي بزرگ با عمق 4 متر در دشتهاي قروه و دهگلان ايجاد کرده است .
به گزارش کردنامه؛ حدود۹۰ درصد از منابع آب زیرزمینی استان در شرق کردستان و در شهرهای قروه، دهگلان و چاردولی است، و بهدلیل افزایش فعالیت کشاورزی و صنعتی در این مناطق شاهد افزایش مصرف آب زیرزمینی در منطقه هستیم.
همچنین لولهزایی، فرونشست و فروچاله معضلاتی است که در منطقه شرق استان مشهود است و این بیانگر پایین رفتن سطح آبهای زیرزمینی است که به نابودی زمین و فرونشست آن میانجامد.
در ششماهه اول سال جاری حدود ۲۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در استان کردستان شناسایی و بیش از ۹۵ حلقه چاه غیرمجاز پر شدند.
سفره های آب زیرزمینی در دوره زمانی بسیار طولانی هزاران ساله شکل گرفته اند و زمانی که میزان چاه های عمیق افزایش می یابد این سرمایه ها بیشتر از دست می رود و خطر فرونشست زمین را تهدید می کند که برای پیشگیری از آن باید دست بکار شد .
گلاله غفاری، پژوهشگر و استاد دانشگاه، در رابطه با علتهاي ایجاد فرونشست گفت:بنا به تعریف یونسکو فرونشست عبارت است از فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علتهاي متفاوتی در مقیاس بزرگ روي میدهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که میتواند با بردار اندك افقی همراه باشد، گفته میشود.
وی افزود: نشست زمین در آکیفرهای محصور و نیمه محصور که از مواد آبرفتی تحکیم نشده یا نیمه تحکیم شده تشکیل یافته باشند بیشتر مشاهده می شود.
این پژوهشگر و استاد دانشگاه عنوان کرد: در اثر برداشت آب زیرزمینی و خارج شدن آب از منافذ امکان متراکم شدن مواد تا عمق ۳۰۰ متر فراهم میگردد و هرچه بیشتر برداشت شود تراکم مواد بیشتر خواهد بود.
وی ادامه داد: پديده فرونشست ممكن است به صورت نشست تدريجي يا ناگهاني سطح زمين و به هر دو علت طبيعي يا در اثر فعاليت بشر ايجاد شود.
غفاری افزود: عمده رخدادهاي فرونشست زمين در ايران بيشتر در اثر عواملي همچون افت سطح سيالات زيرزميني، انحلال تشکيلات زيرسطحي و ريزش کارست به وجود میآيند. تغيير کاربري زمين، احداث و يا بارگذاري سازههاي مهندسي، زهکشي خاکهاي آلي و نفوذ آب شور در امتداد سواحل نيز از جمله عوامل ديگري هستند که میتوانند در ايجاد پديده فرونشست مؤثر باشند.
این پژوهشگر بیان کرد: شرايطي همچون فرآيندهاي تکتونيکي رخداده در منطقه، بارندگي، وجود عوارض توپوگرافي، نفوذ ريزشها و يا روانابهاي اسيدي، انحلال تشکيلات سطحي و وجود لايههاي نامقاوم در تشکيلات رسوبي زيرين، منجر به توسعه پديدههاي فرونشستي در کشور شدهاند .
غفاری در رابطه با آسیبهاي ناشی از فرونشست می گوید: فرونشست و شکافهاى زمين که به آهستگى و به تدريج گسترش میيابند، شايد همان تأثير خطرهاى ناگهانى و فاجعه بار مانند سيل و زلزله را نداشته باشد، با اين وجود بطور معمول خسارتهاى ناشى از فرونشستها و شکافهاى زمين ترميم ناپذير، پر هزينه و مخرب مىباشند.
وی بیان کرد: به عنوان مثال فرونشستها مىتوانند موجب، آسیب به منابع آبهای زیرزمینی شامل معکوس شدن شیب کانالهای آبیاری و زهکشی و فرونشست غیریکنواخت، خسارت به چاهها و رشد چاهها در نتیجه تنشهاي تراکمی، کاهش ظرفیت مخزن آبخوانها، کاهش کیفیت آبهای زیرزمینی، آسیب به زمینهای کشاورزی از طریق تخريب سيستمهاى آبيارى و خاکهاى حاصلخيز کشاورزی، آسیب به راههای ارتباطی و زیرساختها مانند پلها، خطوط آبرسانى، گاز و فاضلاب، خطوط راه آهن، سدهاى خاکى و پی ساختمانها، بروز تغييرات چشمگيرى در جریانهای سطحی و زیرزمینی و تغییرات هيدرولوژى منطقه و ایجاد سيلابهاى عظيم و مخرب و کاهش میزان نفوذپذیری سطحی می شود.
برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی را دلیل عمده ایجاد فرونشست
این استاد دانشگاه عنوان کرد: سازمان زمينشناسى کشور که به عنوان مسئول بررسى مخاطرات زمين شناختى کشور پيشگام در مطالعه اين پديده و خطرهاى وابسته به آن در کشور بوده است از بین عوامل مؤثر در ایجاد فرونشست، برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی را دلیل عمده ایجاد فرونشست در بیشتر دشتهاي ایران میداند.
وی افزود: در ایران فرونشستها عمدتاً در نواحی آهکی و کارستی و یا در نواحی با برداشت بیش از حد مجاز از آبهای زیرزمینی به وقوع میپیوندند. بر اساس آمارهاي ارائه شده تاکنون ۱۴ استان ايران از جمله تهران، کرمان، يزد، اصفهان، خراسان رضوي، همدان، فارس، آذربايجان شرقي، سمنان، البرز، قزوين، مرکزي، اردبيل و گلستان با پديده فرونشست زمين مواجه شدهاند .
دشتهای قروه و دهگلان، میزبان پدیده فرونشست در کردستان
غفاری ادامه داد: مانند سایر مناطق ایران، استان کردستان نیز با پدیده فرونشست مواجه شده است و عمده این پدیده را در دشتهای قروه و دهگلان شاهد هستیم به گونهای که استفاده بيش از حد از آبهاي زيرزميني از سوي کشاورزان و حفر چاههاي بسيار عميق، فروچالههايي بزرگ با عمق ۴ متر در دشتهاي قروه و دهگلان ايجاد کرده است .
این استاد دانشگاه، با اشاره به دلایل عمده ایجاد فرونشستها در دشتهای قروه و دهگلان تشریح کرد: تغییرات اقلیمی متعاقب با آن کاهش بارش، افزایش دما، تبخیر، تعرق و مصرف بالای آبهای زیرزمینی و چاههای غیرمجازی که گاهاً به دلیل عدم تخصیص مناسب آبهای روان در منطقه افزایش یافته است و همگام با آن تغییر الگوی کشت در منطقه از دلایل اصلی ایجاد این فرونشستها در منطقه است.
وی عنوان کرد: در گذشته در این مناطق به صورت سنتی گندم، جو و آفتابگردان کشت میشد در حالی که در سالهای اخیر الگوی کشت به سمت محصولات با نیاز آبی بالا مانند سیب زمینی و گیاهان علوفهای سوق پیدا کرده است. همچنین گاهاً مشکلات ایجاد شده در زمینهای استان همدان و تمایل کشاورزان آن منطقه به اجاره زمینهای دشتهای قروه و دهگلان در جهت کشت سیب زمینی در این امر بی تاثیر نبوده است.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: در چنين شرايطي حداقل کار براي مقابله با اين پديده، جلوگيري از برداشت بيرويه آب و استفاده بهینه از آن و مدیریت جامع و یکپارچه منابع آبهای سطحی و زیرزمینی است.
وی یادآور شد: همچنین تغییر الگوی کشت، برای مثال جایگزین کردن کشت دانههای روغنی مثل کلزا و سورگوم به جای کشت گیاهان علوفههای و سیب زمینی، آگاه سازی مردم از طریق رسانه های جمعی در جهت صرفهجویی در مصرف آب و جلوگیری از برداشتهای بیرویه در کشاورزی، پلمب چاههای غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاهها و کنترل مصرف آب میتواند در جلوگیری از روند صعودی این پدیده مخرب مؤثر باشد . فرانک کیانپور/ ایسنا