دارالخلافه کردستان؛ از یونسی تا لهونی / قباد آرش

کوردنامه : بعد از دو ماه از پیروزی انقلاب اسلامی و در شرایطی که استان کردستان درگیر ناآرامی های داخلی بود، دولت موقت مهدی بازرگان در ششم فروردین ۱۳۵۸ “دکتر ابراهیم یونسی”را به عنوان اولین استاندار کردستان منصوب کرد تا زمینه را برای ایجاد آرامش در این استان مرزی فراهم کند. ابراهیم یونسی از افسران بازمانده حزب توده ایران در سال‌های پیش از کودتای ۲۸ مرداد بود. وی دکتری اقتصاد توسعه داشت و فارغ التحصیل دانشگاه سوربون فرانسه بود.

بعد از معرفی یونسی به سمت استانداری کردستان نه تنها ناآرامی ها در کردستان کاهش پیدا نکرد و اوضاع به شرایط عادی بازنگشت بلکه بحران عاملی گردید تا دکتر ابراهیم یونسی بعد از گذشت سه ماه و ۱۸ روز استعفا کند و برای همیشه صحنه سیاسی ایران و کردستان را وداع گوید و به ترجمه و ادبیات روی آورد. یونسی سیاست مدارِ ادیبِ چپ گرای کرد بود که ۸۰ کتاب از زبان انگلیسی و یک کتاب از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه کرده‌ است. یونسی از اعضای پایدار کانون نویسندگان ایران بود. وی در ۱۹ بهمن ۱۳۹۰ در تهران دار فانی را وداع گفت و در گورستان سلیمان بگ زادگاهش بانه به خاک سپرده شد.

بعد از دکتر یونسی “محمد رشید شکیبا” در ۲۴ تیرماه ۱۳۵۸ و در ادامه دولت موقت مهدی بازرگان سکان هدایت کردستان را برعهده گرفت تا بلکه قدمی در راه تثبیت سیاستهای نظام در کردستان بردارد، اما او نیز بعد از پنج ماه و ۹ روز سکان استانداری کردستان از استانداری کردستان رفت و در حالیکه منازعات اوایل انقلاب در کردستان به قوه خود باقی بود شورای انقلاب استاندار سوم بعداز انقلاب ۵۷ را در کردستان منصوب کرد.

بعد از رفتن شکیبا در در ۳ دی ماه ۱۳۵۸ نوبت به “حسین شاه اویسی” رسید، او عضو شورای مرکزی حزب ملت ایران بود و با یدالله سحابی و داریوش فروهر رابطه نزدیکی داشت. شاه اویسی تلاش کرد فضای نظامی و مسلحانه حاکم بر کردستان را به فضای فرهنگی و گفتگویی بدل کند اما ناموفق بود و حضور وی نیز بعنوان نماینده عالی دولت در کردستان به ۵ ماه نرسید.

در ۱ خرداد ماه ۱۳۵۹ جای خود را به “محمدعلی مهرآسا” داد. مهرآسا نخستین استاندار دولت بنی صدر در کردستان بود و گرایش چپ داشت. ظاهرا بنی صدر وی را به کردستان فرستاد تا اوضاع کردستان را از طریق تعامل و گفتگو حل کند اما او فقط هشت ماه استاندار بود.

در حالی که هنوز ۲ سال از پیروزی انقلاب نگذشته بود در ۳۰ دیماه ۱۳۵۹ مهرآسا از استانداری کردستان کنار گذاشته شد و “ناصر ارسطو ایرانی” استاندار شد. ویدر دولت بنی صدر مدت ۸ ماه و سه روز  استاندار کردستان بود. ناصر ارسطو ایرانی پنجمین استاندار کردستان در ۲ سال اول انقلاب بود. بعداز دولت ابوالحسن بنی صدر نوبت به دولت محمدعلی رجایی رسید.

با روی کار آمدن دولت رجایی در ۳ شهریور ۱۳۶۰ مدت مأموریت ناصر ارسطو ایرانی نیز در این استان خیلی سریع به پایان رسید و وی بعد از ۷ ماه و سه روز از کردستان رفت و این بار “علیرضا شیخ عطار” در ۳ شهریور ۱۳۶۰ به سمت استانداری کردستان منصوب شد و برای مدت زمان ۳ ماه و هشت روز سکاندار مدیریت عالی دولت رجایی در کردستان گردید. او قبل از رسیدن به سمت استانداری کردستان تجربه معاون سیاسی و معاون عمرانی استاندار کردستان را نیز در کارنامه داشت. وی بعدها در دولت هاشمی رفسنجانی سفیر ایران در هند و در دولت محمود احمدی نژاد سفیر ایران در آلمان شد.

بعداز شیخ عطار در ۲۲ آذر سال ۱۳۶۰ “محمدحسن اصغر نیا” در دولت آیت الله خامنه ای استاندار کردستان شد. ویرکورد دوام در استانداری کردستان که تا زمان او به ۹ ماه نرسیده بود را شکست و برای مدت دو سال و ۱۱ ماه و ۱۸ روز در این پست باقی ماند. او متولد رشت، از اعضای شورای مرکزی و مسئول آموزش حزب جمهوری اسلامی و از بازماندگان انفجار ۷ تیر بود.

استان کردستان ظرف دو سال ۷ استاندار عوض کرد هفت استاندار با ترکیبی از بومی و غیربومی، هرگز کسی تصور نمی کرد این رشد فزاینده تحولات سیاسی و اجتماعی در کردستان هفت استاندار را در کردستان جابجا و یا مجبور به استعفا کند. شرایط نامساعد کردستان در اوایل انقلاب شاید نه اولین اما یکی از مهمترین چالش های دولت مرکزی ایران بود. تغییرات مکرر در استانداری کردستان وارد دهه ۶۰ گردید، جنگ داخلی و تحولات مرزی کردستان کم بود که جنگ با عراق نیز، کردستان را تحت تأثیر قرار داد.

بعد از رفتن اصغرنیا قرعه استانداری پرتنش ترین استان ایران در  10 آذر ۱۳۶۳ بنام “علیرضا تابش” افتاد. در زمان تابش بحران در کردستان اندکی فروکش کرده بود. در مدت ۴ سال و ۳ ماه که تابش سکان کردستان را بدست داشت کردستان جولانگه فعالیت و مدیریت بسیاری از مسئولینی گردید که بعدها در بدنه دولت های نهم و دهم یعنی دولت احمدی نژاد جایگاه ویژه ای داشتند. او متولد دزفول بود و بعداز کردستان در دولت هاشمی رفسنجانی به سمت استانداری گیلان رسید. وی در سال ۱۴۰۰ بر اثر ابتلا به بیماری کرونا درگذشت.

بعداز تابش “عبدالحسین مقدم باقرزاده” برای کمتر از ۱۱ ماه در کردستان استاندار شد و سپس “حمید حاجی عبدالوهاب” در دولت اول هاشمی رفسنجانی و از از ۱۳ آبان ۶۳ برای حدود ۴ سال استاندار کردستان بود. او متولد تهران و فارغ التحصیل رشته مهندسی مکانیک از دانشگاه علم و صنعت تهران بود که بعدها در دولت اول سیدمحمد خاتمی به سمت استانداری استان مرکزی منصوب شد.

بعد از او “حسن زهره ای” به مدت ۱۱ روز استاندار کردستان بود تا اینکه اتفاقی عجیب افتاد، اتفاقی که تعجب بسیاری از قشرهای داخل و خارج استان را برانگیخت.

دولت هاشمی رفسنجانی، در ۲۲ مهرماه ۱۳۷۲ با تصویب دولت سازندگی به ریاست هاشمی رفسنجانی، “محمدرضا رحیمی” را که نماینده شهرهای سنندج، کامیاران و دیواندره بود از مجلس برداشت و به استانداری کردستان آورد. رحیمی از نیروهای بومی کردستان و اهل شهرستان قروه بود. به مدت ۴ سال استاندار کردستان بود و تخصص بالایی در تیم سازی و مرید سازی داشت. حضور رحیمی در کردستان با حضور تمامی استانداران پیش از او متفاوت بود. محمد رضا رحیمی بعدها در دولت احمدی نژاد به سمت معاون اول رییس جمهوری ایران رسید.

با تغییر مجدد دولت و روی کار آمدن خاتمی در دوم خرداد سال ۱۳۷۶ اولین استانداری که به طرز عجیب و باور نکردنی تغییر یافت، استاندار کردستان بود. این موضوع دوباره اهمیت کردستان را در صحنه تحولات سیاسی کشور محرز و مشخص می نمود.

بعد از محمدرضا رحیمی “عبدالله رمضان زاده”در ۴ مهر ۱۳۷۶  به کردستان آمد، ۳۶ ساله، بومی کردستان و دکترای رشته علوم سیاسی از دانشگاه بلژیک بود. در دوران حضور او در کردستان فضای سیاسی و فرهنگی باز شد، او تمامی فرمانداران و برخی معاونین خود را از نیروهای بومی کردستان برگزید و این عمل بر محبوبیت او افزود. در دوره وی بسیاری نخبگان کردستانی به بدنه دولت راه یافتند، رمضان زاده چهار سال و شش ماه در کردستان ماند و بعد از رفتنش از کردستان به مقام سخنگویی دولت خاتمی رسید، این مسأله طرفداران مدیریت کردها در بدنه حکمرانی ملی را خوشحال نمود.

با رفتن رمضان زاده، “اسدالله رازانی” در ۱۰ مهرماه ۱۳۸۰استاندار کردستان شد، آمدن او موجب استعفای دسته جمعی نمایندگان کردستان در مجلس شد، نمایندگانی که غالباً اصلاح طلب بودند اگرچه این استعفا بیشتر نمادین و سمبولیک بود و هیئت رئیسه مجلس استعفای مجمع نمایندگان کردستان را نپذیرفت اما همین مسأله موجب ایجاد تعهد بیشتر برای رازانی شد. اسدا… رازانی را می توان اقتصادی ترین استاندار کردستان نامید، در دوره او حتی سرمایه گذاران فرانسوی و انگلیسی تا کردستان آمدند.

رازانی که آخرین استاندار دولت اصلاحات در کردستان بود مدت ۴ سال و سه ماه در این پست باقی ماند، بعد از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۸۴ و پیروزی محمود احمدی نژاد استاندار کردستان چند ماهی تغییر نکرد، حتی رازانی در همان روزها و در کنفرانسی خبری اعلام کرد که همچنان استاندار کردستان باقی خواهد ماند، ولی در ۱۴ دیماه سال ۱۳۸۴ “اسماعیل نجار” از دوستان سابق احمدی نژاد در کردستان به عنوان پانزدهمین استاندار معرفی شد. اسماعیل نجار سابقه حضور در استان کردستان را به عنوان معاون فرماندار سنندج و فرماندار مریوان در سال های ۶۲ تا ۶۷ داشت.

اسماعیل نجار در ۱۵ تیر ۱۳۸۹ جای خود را به “علیرضاشهبازی” داد، شهبازی از یاران نزدیک محمدرضا رحیمی بود. در این دوره که همزمان با تشدید تحریمهای غرب علیه ایران و طرح هدفمندی یارانه ها بود، شکاف طبقاتی در کردستان بیشتر از همیشه گردید.

پس از انتخابات ۲۴ خرداد ۹۲ و رئیس جمهور شدن روحانی مجدداً نگاه ها به استانداری کردستان معطوف شد، این بار برخلاف بسیاری دوره ها استانداری کردستان جزو موخرترین استانداران ایران بود که تغییر یافت. در ۱۰ آذر  1392 علیرضا شهبازی رفت و “عبدالمحمد زاهدی” به کردستان آمد. شخصیتی اصلاح طلب، باتجربه و متخصص در امور اقوام و اقلیت ها بود. پیش از کردستان سابقه استانداری در استان های قومی و مذهبی را در کارنامه داشت. در دوره وی استفاده از نیروهای بومی مجددا در کردستان شتاب گرفت. اهل هنر، ادبیات و رسانه بود و حکمرانی وی در کردستان گفتگو محور بود. گفتمان وی توسعه کردستان بود و در عین حال به تعریف نقش کردستان در سپهر ملی توجه بسیار داشت.

در دولت دوم حسن روحانی و در ۱۹ مهرماه ۱۳۹۶ عبدالمحمد زاهدی جای خود را به “بهمن مرادنیا” داد. مرادنیا اهل بیجار و شخصیتی اقتصادی بود که حضورش در کردستان با استقبال فعالان اقتصادی مواجه شد. در دوره استانداری کردستان تمرکزش را بر توسعه سرمایه گذاری گذاشت هرچند که اقبال از وی روی گرداند و خروج یکباره آمریکا از برجام مشکلات اقتصادی عدیده ای در کل کشور و به تبع آن در کردستان ایجاد کرد. نیروهای کرد اهل سنت در دوره وی به مدیریت جهاد کشاورزی، دانشگاه کردستان، دانشگاه علوم پزشکی، ارشاد اسلامی و فرمانداری سنندج رسیدند. بسیاری از پروژه های ناتمام عمرانی چندین ساله در کردستان از جمله راه آهن تهران – همدان – سنندج، جاده سنندج – مریوان، فرودگاه سقز و… در دوره مرادنیا به فرجام رسید.

با پایان کار دولت حسن روحانی و روی کار آمدن دولت رئیسی، در ۲۶ آبان ۹۶ مرادنیا جای خود را به “اسماعیل زارعی کوشا” داد. با سقوط هواپیمای حامل رییس جمهور در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ و شهادت وی و همراهانش، معادلات سیاسی در ایران تغییر کرد و همین امر باعث گردید مدیریت اسماعیل زارعی کوشا در کردستان به سه سال نرسد.

با برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری و رییس جمهور شدن مسعود پزشکیان مطالبات برای تغییر استاندار کردستان بالا گرفت و تاریخ ۷۶ دوباره تکرار شد. استاندار کردستان بعنوان اولین استان در دولت چهاردهم تغییر کرد و در ۲۸ شهریور ۱۴۰۳ “آرش زره تن لهونی” از نیروهای جوان کرد و اهل سنت به جای زارعی کوشا نشست. وی سابقه معاونت استاندار کردستان را در کارنامه خود دارد. انتصاب وی با واکنش های متفاوتی در میان جامعه روشنفکری ایران و کردستان همراه بود. فعالان سیاسی اقدام دولت پزشکیان در انتصاب استاندار کرد اهل سنت برای کردستان را تقویت وحدت ملی و اعتمادساز تلقی می کنند.