آیا مرگ زمین در شرق استان کردستان فرا رسیده است؟

به گزارش کردنامه؛ حدود۹۰ درصد از منابع آب زیرزمینی استان در شرق کردستان و در شهرهای قروه، دهگلان و چاردولی است، و به‌دلیل افزایش فعالیت کشاورزی و صنعتی در این مناطق شاهد افزایش مصرف آب زیرزمینی در منطقه هستیم.

همچنین لوله‌زایی، فرونشست و فروچاله معضلاتی است که در منطقه شرق استان مشهود است و این بیانگر پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی است که به نابودی زمین و فرونشست آن می‌انجامد.

در شش‌ماهه اول سال جاری حدود ۲۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در استان کردستان شناسایی و بیش از ۹۵ حلقه چاه غیرمجاز پر شدند.

سفره های آب زیرزمینی در دوره زمانی بسیار طولانی هزاران ساله شکل گرفته اند و زمانی که میزان چاه های عمیق افزایش می یابد این سرمایه ها بیشتر از دست می رود و خطر فرونشست زمین را تهدید می کند که برای پیشگیری از آن باید دست بکار شد .

گلاله غفاری، پژوهشگر و استاد دانشگاه، در رابطه با علت‏های ایجاد فرونشست گفت:بنا به تعریف یونسکو فرونشست عبارت است از فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌‏دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می‏تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می‏شود.

وی افزود: نشست زمین در آکیفرهای محصور و نیمه محصور که از مواد آبرفتی تحکیم نشده یا نیمه تحکیم شده تشکیل یافته باشند بیشتر مشاهده می شود.

این پژوهشگر و استاد دانشگاه عنوان کرد: در اثر برداشت آب زیرزمینی و خارج شدن آب از منافذ امکان متراکم شدن مواد تا عمق ۳۰۰ متر فراهم می‌گردد و هرچه بیشتر برداشت شود تراکم مواد بیشتر خواهد بود.
وی ادامه داد: پدیده فرونشست ممکن است به صورت نشست تدریجی یا ناگهانی سطح زمین و به هر دو علت طبیعی یا در اثر فعالیت بشر ایجاد شود.

غفاری افزود: عمده رخداد‏های فرونشست زمین در ایران بیشتر در اثر عواملی همچون افت سطح سیالات زیرزمینی، انحلال تشکیلات زیرسطحی و ریزش کارست به وجود می‏آیند. تغییر کاربری زمین، احداث و یا بارگذاری سازه‌های مهندسی، زهکشی خاک‌های آلی و نفوذ آب شور در امتداد سواحل نیز از جمله عوامل دیگری هستند که می‌‏توانند در ایجاد پدیده فرونشست مؤثر باشند.

این پژوهشگر بیان کرد: شرایطی همچون فرآیند‏های تکتونیکی رخداده در منطقه، بارندگی، وجود عوارض توپوگرافی، نفوذ ریزش‏ها و یا رواناب‏‌های اسیدی، انحلال تشکیلات سطحی و وجود لایه‏های نامقاوم در تشکیلات رسوبی زیرین، منجر به توسعه پدیده‏های فرونشستی در کشور شده‌‎‏اند .

غفاری در رابطه با آسیب‏های ناشی از فرونشست می گوید: فرونشست و شکاف‏‌هاى زمین که به آهستگى و به تدریج گسترش می‎یابند، شاید همان تأثیر خطرهاى ناگهانى و فاجعه بار مانند سیل و زلزله را نداشته باشد، با این وجود بطور معمول خسارت‌هاى ناشى از فرونشست‌ها و شکاف‌هاى زمین ترمیم ناپذیر، پر هزینه و مخرب مى‏باشند.

وی بیان کرد: به عنوان مثال فرونشست‌ها مى‏‌توانند موجب، آسیب به منابع آب‌های زیرزمینی شامل معکوس شدن شیب کانال‏‌های آبیاری و زهکشی و فرونشست غیریکنواخت، خسارت به چاه‏ها و رشد چاه‏ها در نتیجه تنش‏های تراکمی، کاهش ظرفیت مخزن آبخوان‏ها، کاهش کیفیت آب‌های زیرزمینی، آسیب به زمین‏های کشاورزی از طریق تخریب سیستم‏هاى آبیارى و خاک‏هاى حاصلخیز کشاورزی، آسیب به راه‏‌های ارتباطی و زیرساخت‌ها مانند پل‌‏ها، خطوط آبرسانى، گاز و فاضلاب، خطوط راه آهن، سدهاى خاکى و پی ساختمان‌ها، بروز تغییرات چشمگیرى در جریان‌های سطحی و زیرزمینی و تغییرات هیدرولوژى منطقه و ایجاد سیلاب‌هاى عظیم و مخرب و کاهش میزان نفوذپذیری سطحی می شود.

برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی را دلیل عمده ایجاد فرونشست

این استاد دانشگاه عنوان کرد: سازمان زمین‏شناسى کشور که به عنوان مسئول بررسى مخاطرات زمین شناختى کشور پیشگام در مطالعه این پدیده و خطرهاى وابسته به آن در کشور بوده است از بین عوامل مؤثر در ایجاد فرونشست، برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی را دلیل عمده ایجاد فرونشست در بیشتر دشت‏های ایران می‏داند.

وی افزود: در ایران فرونشست‏ها عمدتاً در نواحی آهکی و کارستی و یا در نواحی با برداشت بیش از حد مجاز از آب‏های زیرزمینی به وقوع می‏پیوندند. بر اساس آمار‏های ارائه شده تاکنون ۱۴ استان ایران از جمله تهران، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان رضوی، همدان، فارس، آذربایجان شرقی، سمنان، البرز، قزوین، مرکزی، اردبیل و گلستان با پدیده فرونشست زمین مواجه شده‏اند .

دشت‌‏های قروه و دهگلان، میزبان پدیده فرونشست در کردستان

غفاری ادامه داد: مانند سایر مناطق ایران، استان کردستان نیز با پدیده فرونشست مواجه شده است و عمده این پدیده را در دشت‏های قروه و دهگلان شاهد هستیم به گونه‌ای که استفاده بیش از حد از آب‏های زیرزمینی از سوی کشاورزان و حفر چاه‏های بسیار عمیق، فروچاله‏‌هایی بزرگ با عمق ۴ متر در دشت‏های قروه و دهگلان ایجاد کرده است .

این استاد دانشگاه، با اشاره به دلایل عمده ایجاد فرونشست‏ها در دشت‌‏های قروه و دهگلان تشریح کرد: تغییرات اقلیمی متعاقب با آن کاهش بارش، افزایش دما، تبخیر، تعرق و مصرف بالای آب‏های زیرزمینی و چاه‏های غیرمجازی که گاهاً به دلیل عدم تخصیص مناسب آب‏های روان در منطقه افزایش یافته است و همگام با آن تغییر الگوی کشت در منطقه از دلایل اصلی ایجاد این فرونشست‏ها در منطقه است.

وی عنوان کرد: در گذشته در این مناطق به صورت سنتی گندم، جو و آفتابگردان کشت می‏شد در حالی که در سال‏های اخیر الگوی کشت به سمت محصولات با نیاز آبی بالا مانند سیب زمینی و گیاهان علوفه‏ای سوق پیدا کرده است. همچنین گاهاً مشکلات ایجاد شده در زمین‏های استان همدان و تمایل کشاورزان آن منطقه به اجاره زمین‏های دشت‏های قروه و دهگلان در جهت کشت سیب زمینی در این امر بی تاثیر نبوده است.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: در چنین شرایطی حداقل کار برای مقابله با این پدیده، جلوگیری از برداشت بی‏رویه آب و استفاده بهینه از آن و مدیریت جامع و یکپارچه منابع آب‏های سطحی و زیرزمینی است.

وی یادآور شد: همچنین تغییر الگوی کشت، برای مثال جایگزین کردن کشت دانه‌های روغنی مثل کلزا و سورگوم به جای کشت گیاهان علوفه‌ه‏ای و سیب زمینی، آگاه سازی مردم از طریق رسانه ‏های جمعی در جهت صرفه‌جویی در مصرف آب و جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه در کشاورزی، پلمب چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌ها و کنترل مصرف آب می‏تواند در جلوگیری از روند صعودی این پدیده مخرب مؤثر باشد . فرانک کیانپور/ ایسنا