از اصلاح طلبی کوردی و اعتقاد به تکثر هویتی تا «ایرانشهرگرایی رضاخانی» / قباد آرش

هویت در فرآیند دیالکتیکیِ «خود» و «دیگری» شکل می گیرد. برخی اصلاح طلبان کورد که در ابتدای کنشگری سیاسی شان بر تکثر هویتی تأکید داشتند و حتی با دستاویز قراردادن برخی مفاهیم مقدس در پی شناسایی هویت کُردی در برابر هژمونی هویت ملیِ یکپارچه بودند و گاهی حتی با اتصالات با اقلیم کردستان عراق محافظت و مراقبت از هویت کوردی را لق لقه دهان کرده و بدان وسیله برای خود فاندی گرفتند و باندی گشودند اکنون با گرایش به ایرانشهرگرایی رضاخانی، نوعی سنتز ناقص ارائە کردەاند که در آن، هویت کُردی به نفع یک هویت ملیِ ازپیش تعیین شده قربانی می شود. این حرکت ممکن است ناشی از ناتوانی در تحقق «شناسایی متقابل» باشد، که به جای گفتوگو و مدارا و سازگاری و رواداری و همزیستی مسالمت آمیز، به انفعال یا همسان سازی تحکمی منجر می شود.  این مخلوقات متعارض به جای تعادل، به نوعی ازخودبیگانگی گرفتارند، کاتولیک تر از پاپ شده اند و ادغام هویت های اصیل قومی را در گفتمان مسلط، با عنوان پرطمطراق و زیبای بیانیه روشنفکران به زیر پوست جامعه تزریق می کنند. اگر نزد این روشنفکران «زیستن اصیل» معنا دارد و اگر می دانند که فرد باید هویت خود را در افق تاریخی و فرهنگیِ خاص خویش بفهمد، باید قبل از هر چیز در بینش های سیاسی و عقیدتی خود تجدیدنظر کنند. اصلاح طلبان کوردی که به ایرانشهرگرایی می پیوندند، ممکن است تحت تأثیر افسونگری گفتمان ملی گرایانه یا گرفتار شدن در «حیات روزمره» و پذیرش ارزشهای تحمیلی قرار گرفته باشند، آنان باید بدانند این گرایش، نوعی غیراصیل شدن است، چرا که هویت قومیِ خود را نه به عنوان امری سیال و پویا، بلکه به عنوان عنصری «مزاحم» در مسیر همگونی ملی می بینند.  آیا این تغییر موضع، ناشی از ترس از انزوا یا میل به مشروعیت بخشیدن به خود در چارچوب قدرت مرکزی است؟ آیا این خودکولونیالیزمی یا استعمار درونی روایتگر «پوست سیاه و نقاب سفید» آنان نیست؟ آیا نشان نمی دهد که خوداستعماری تنها به سلطه فیزیکی محدود نمیشود، بلکه ذهنیت استعمارشده را نیز شکل می دهد؟ انتخاب گفتمان ایرانشهرگرایی رضاخانی، به مثابه یک پروژه ملت سازی متمرکز و نافیِ تنوع فرهنگی، از سوی برخی اصلاح طلبان کورد رسما بازتولید نوعی استعمار درونی است و آنان ناخودآگاه در حال پذیرش «نقاب» هویتیِ تحمیلی هستند. ایرانشهرگرایی رضاخانی، به عنوان گفتمانی که صرفا بر یکپارچگی ملی، زبان فارسی و تاریخ باستان تأکید دارد، ابزاری برای اعمال قدرت از طریق برخی نهادهای هنجارساز است. برخی اصلاح طلبان کورد در این فرآیند گرفتار نوعی تناقض پارادوکسیکال هستند چرا که پذیرش گفتمان مسلط برای دستیابی به مشروعیت سیاسی از سوی آنان، همزمان به حذف صدای خودِ متفاوت می انجامد. هویت در گفتوگوی میان صداهای متکثر شکل می گیرد. تکثرگرایی هویتی که برخی اصلاح طلبان کورد ابتدا از آن دفاع می کردند، منطبق با این ایده بود، اما حرکت به سمت ایرانشهرگرایی، نوعی تکصدایی سازی را تقویت می کند که در آن، صدای کوردی و هویت کوردی به حاشیه رانده می شود. این تغییر موضع، نشان دهنده شکست پروژه گفتوگومحور مورد ادعای آنان است. تلاش برای ذوب هویتهای محلی، ناقض اصل برابری و ناقض اصل “عدالت به مثابه انصاف” است. هویت قومی بخشی از خیر جمعی است و نادیده گرفتن آن به فروپاشی اخلاقی جامعه می انجامد و متاسفانه برخی اصلاح طلبان کورد با افتخار آن را پیشه کرده اند. اما ایرانشهرگرایی رضاخانی، با تکیه بر ناسیونالیسم باستان گرا، هویت را به امری ایستا و مبتنی بر اسطوره های تاریخی تقلیل می دهد. این نگاه، نه تنها تنوع را نادیده می گیرد، بلکه به بازتولید سلسله مراتب فرهنگی می انجامد. این دوگانگی هویتی، پیامد تنشِ ساختاری بین امر خاص (هویت کُردی) و امر عام (هویت متمرکز) است. این تنش تنها زمانی حل می شود که گفتمان ملی نه بر اساس حذف یا همسان سازی، بلکه بر اساس به رسمیت شناختن تفاوت بازتعریف شود. حرکت برخی اصلاح طلبان کورد به سمت ایرانشهرگرایی، شاید راهبردی برای بقای سیاسی باشد، اما به قیمت از دست دادن امکانِ بازاندیشی در مفهوم «ایران» به عنوان یک فضای چندفرهنگی تمام می شود.