فشار اجتماعی ناشی از تفکر سنتی، عامل مهمی در بروز قتل‌های ناموسی است

پایگاه خبری کردنامه در ادامه سلسله گفتوگوهای خود با صاحبنظران در خصوص قتل‌های ناموسی به عنوان یکی از مصادیق خشونت علیه زنان که به بهانه افزایش این نوع قتل‌ها در استان کردستان ترتیب داده است، گفتوگویی را با دکتر خالد توکلی انجام داده تا این مسئله را از منظر جامعه‌شناختی بررسی و تحلیل کند که در ادامه می‌خوانید:

کردنامه: خشونت علیه زنان و قتل‌های ناموسی به عنوان یکی از مصادیق آن کم و بیش در همه جوامع دیده می‌شود، از نظر شما تفاوت بروز خشونت در جامعه ایران و بویژه در کردستان با سایر جوامع چیست؟

بی شک خشونت علیه زنان و قتل‌های ناموسی در همه جوامع وجود دارد اما به طور کلی دو تفاوت عمده در ایران و بویژه کردستان با سایر جوامع وجود دارد. یکی به میزان خشونت برمی گردد به این معنا که خشونت در کشورهای اروپایی و در مجموع جوامع توسعه یافته کمتر است اما در ایران آمار خشونت بالاست. تفاوت دیگر این است که  کسانی که خشونت علیه زنان و قتل‌های ناموسی را مرتکب می‌شوند، در کشورهای توسعه یافته فقط شامل شوهر می‌شود اما در کشور ما پدر، برادر، پسرعمو و حتی دیگر افراد طایفه را شامل می‌شود و در مجموع شمار کسانی که می توانند خشونت علیه زنان را مرتکب شوند و ارزش‌های جامعه مردسالار از آنها حمایت می کند، بیشتر است.

کردنامه: آیا می‌توان قتل‌های ناموسی را به ملزومات جامعه در حال گذار نسب داد و توسعه اجتماعی و پیش رفتن به سوی مدرنیته را پایان بروز این نوع قتل‌ها دانست؟

بله در دوران گذار انتظارات نقش متفاوت شده و تعارض نقش‌ها شکل می‌گیرد. در جامعه سنتی نقش زن و مرد کاملا تعریف شده است و آن را پذیرفته‌اند اما در دوران گذار بحران هویت بوجود می‌آید و انتظارات از نقش‌ها تغییر می‌کند، این احتمال وجود دارد که زن یا مرد تغییرات ارزشی را بپذیرد اما طرف مقابل آن را نپذیرد به همین دلیل است که بحران پیش می‌آید و در حالت بحرانی احتمال افزایش خشونت وجود دارد. در دلایل بروز قتل‌های ناموسی همین تعارض نقش دیده می‌شود چراکه زن نقش سنتی خود را نمی‌پذیرد و معتقد است که باید بر اساس انتظارات دنیای مدرن نقش وی تعریف شود و شاید مرد این را قبول نکند و همین تعارض نقش قتل ناموسی را رقم می‌زند.

کردنامه: آیا میتوان گفت پایگاه اجتماعی افراد رابطه‌ای با قتل‌های ناموسی دارد؟

بین پایگاه اجتماعی و قتل‌های ناموسی از این جهت می‌توان گفت رابطه وجود دارد که افراد طبقات بالای اجتماع به دلیل اینکه با کسی همتراز و از طبقه خود ازدواج می‌کنند ممکن است کمتر مرتکب خشونت شوند. در عین حال امکان اینکه این طبقه اجتماعی سریعتر و آسانتر بتوانند از همسر خود جدا شوند، بیشتر است اما کسانی که در پایگاه اجتماعی پایینی قرار دارد به دلیل اینکه شاید انتخاب متناسبی نداشته و مشکلات و مسائل بیشتری داشته و امکان جدایی و طلاق برای آنها سخت تر باشد، احتمال بروز خشونت و اینکه مجبور به انجام قتل‌های ناموسی باشند، در این طبقه بیشتر است. همچنین در میان افراد طبقات بالاتر به دلیل داشتن سرمایه‌های فرهنگی و کمتر بودن حس حسادت و سوءظن  و درک بهتر نیازها، امکان خشونت و به تبع آن قتل کمتر است.

کردنامه: آیا قتل‌های ناموسی را می‌توان به فشار اجتماعی ناشی از تفکر سنتی و فقدان نوعی نظم اجتماعی در جوامع سنتی نسبت داد؟

بله پاسخ این سوال به بالابودن تعداد کسانی که می‌توانند زن را مجازات کنند، برمی‌گردد به عنوان مثال اگر در خانواده‌ای به زنی که به ارزش‌های خانواده خیانت می‌کند، مشکوک باشند، ممکن است شوهر حاضر به ارتکاب خشونت نباشد اما فشار خانواده و اطرافیان به حدی زیاد است که می‌تواند آن مرد را وادار به اعمال خشونت کند و در این حالت می‌توان از فشار جامعه سخن گفت. چون در جوامع سنتی همبستگی مکانیکی و وجدان جمعی قویتر است و این موضوع بر رفتار افراد تاثیرگذار است، فرد ممکن است دست به اعمالی بزند که خود آنها را قبول ندارد.

کردنامه: عده‌ای فعالان حقوق زنان باورهای مردسالارانه، ساختار اجتماعی و ناآگاهی جامعه از حقوق زنان را عامل مهمی در وقوع این نوع قتل می‌دانند، به نظر شما تغییر این موارد در جامعه کردستان تا چه اندازه میسر است؟

متاسفانه باورهای مردسالار و ساختار اجتماعی را به سختی می‌توان تغییر داد. مردسالاری به شیوه‌های مختلف اما پنهان بر فرهنگ، ارزش‌ها و افکار و ساختارهای اجتماعی و حتی در نقشه منازل و زبان وادبیات نیز تاثیرگذار بوده است و همه اینها ناخودآگاه از ارزش‌های مردسالارانه دفاع می‌کنند و این نشان دهنده نفوذ باورهای مردسالارانه در همه جنبه‌های زندگی ماست و گرچه تغییر آنها غیرممکن نیست اما خیلی سخت و زمانبر است.

کردنامه: کردستان همواره جزو استان‌هایی بوده است که بیشترین آمار قتل‌های ناموسی را داشته، به نظر شما دلیل چیست؟

جامعه کردستان جامعه‎ای سنتی است و در آن شرف وناموس به عنوان امری مقدس تعریف شده است و فرهنگ جامعه به آسانی از کسانی که مرتکب قتل ناموسی می‌شوند، حمایت می‌کند اما در سالجاری به دلیل شیوع بیماری کرونا، وضعیت اقتصادی جامعه و افزایش تغییرات ارزشی و رواج سوءظن و حسادت در جامعه، تعارض نقش‌ها و … قتل های ناموسی هم افزایش پیدا کرده است.

گفتگو: سرگل آرش