ترانزیتی با مشکلات زیست محیطی/ سودی که عاید کردستان نمی‌شود!

به گزارش خبرنگار کردنامه، تردد تانکرهای حامل سوخت از دو دهه گذشته در استان کردستان با اتفاقات ناگواری همچون واژگونی تانکر، تلفات جانی و مشکلات زیست‌محیطی همراه بوده و ساماندهی آن‌ها به یک دغدغه میان مردم استان و دوستداران محیط زیست تبدیل شده است.

جدای از اینکه بخشی از واژگونی تانکرها به دلیل ناآشنایی رانندگان با مسیر تردد است، در موارد متعددی از گذشته تاکنون این واژگونی‌ها در کنار منابع آبی، رودخانه‌ها و سدهای استان اتفاق افتاده است و منابع آبی و زیست جانوری ما را با تهدید مواجه کرده است؛ تاکنون شاهد چندین حادثه ناگوار تلفات جانی نیز بوده‌ایم که نمونه آن برخورد تانکر حامل سوخت با اتوبوس مسافربری ترمینال سنندج در تیرماه سال ۱۳۹۷ بود که منجر به آتش گرفتن اتوبوس و فوت ۱۱ نفر از سرنشینان آن شد.

یا حادثه تلخ واژگونی و انفجار تانکر حامل سوخت مازوت در نزدیکی روستای حسین‌آباد سنندج در دی ماه ۱۴۰۰ که منجر به فوت سه نفر و مصدوم شدن چندین نفر دیگر از اهالی این روستا و آسیب به تعدادی از خانه‌ها و خودروهای اهالی آن شد.

در آخرین مورد نیز روز دوشنبه همین هفته جاری یک تانکر حاوی ۳۲ هزار لیتر سوخت از مبدا کشور عراق به سمت بندر امام خمینی (ره) با بی احتیاطی راننده در پایین دست کارخانه آرد شهر کامیاران واژگون شد و با توجه به نزدیکی به چاه آب کارخانه، نگرانی برای آلوده شدن آب چاه کارخانه نیز به وجود آمد..

با توجه به اینکه این تانکرها از کشور عراق و مرز باشماق مریوان وارد خاک استان شده و به استان‌های دیگر کشور می‌روند و بالعکس؛ استان کردستان تنها به عنوان یک محور ترانزیتی در این مسئله دخیل بوده و نفعی از آن شامل استان نمی‌شود، بلکه مشکلاتی نیز برای استان پدید آورده است.

یکی از اقداماتی که طی سنوات اخیر در جهت کاهش تردد تانکرهای حامل سوخت در جاده‌های اصلی استان و کاهش این اتفاقات ناخوشایند صورت گرفته است، ممنوعیت تردد این تانکرها در چندین محور اصلی استان است، هرچند اقدامات دیگری همچون اصلاح برخی از نقاط حادثه‌خیز نیز در راستای کاهش واژگونی این تانکرها صورت گرفته است، اما هنوز هم شاهد واژگونی آنها در جاده‌های استان هستیم که ضعف زیرساخت‌های راه و ناآشنایی برخی از رانندگان غیربومی می‌تواند از جمله دلایل اصلی آن باشد.

ضعف زیرساخت‌های ترانزیتی از عوامل اصلی واژگونی تانکرهای سوخت

اقبال حمیدی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کردستان در گفت‌وگو با خبرنگار کردنامه اظهار می‌کند: واژگونی تانکرهای حامل سوخت از سال ۱۳۸۷ در استان کردستان آغاز شد، چراکه از این سال بیشتر تردد تانکرها از مرز باشماق مریوان به عنوان یکی از مرزهای رسمی گمرک کشورمان برای بحث واردات و صادرات مواد نفتی و تجارت فرامرزی با توجه به وجود پالایشگاه‌ها و چاه‌های نفت عراق و تبدیل فرآورده‌های نفتی به سایر فرآورده‌ها شکل گرفت.

وی می‌گوید: زیرساخت‌های استان ترانزیتی نیست اما به عنوان محور ترانزیتی همچنان استفاده می‌شود، اگرچه برخی کارهای زیربنایی در مسیر جاده مریوان شکل گرفته است که باعث شده اتفاقات واژگونی تانکر و حوادث جاده‌ای کمتر شود اما اتفاقات حوزه زیست‌محیطی بیشتر به تانکرهای حامل مواد نفتی و شیمیایی برمی‌گردد که در سنوات گذشته بیشتر بود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان تصریح می‌کند: به صورت میانگین سالانه ۲۰ مورد واژگونی تانکر حامل مواد نفتی و شیمیایی در استان کردستان اتفاق می‌افتد که بیشتر شامل گازوئیل، مازوت، نفت سفید و سایر فرآورده‌های نفتی است.

واژگونی ۲۸۹ تانکر حامل سوخت تاکنون

وی اضافه می‌کند: از سال ۱۳۸۷ تاکنون در استان کردستان ۲۸۹ فقره واژگونی تانکر سوخت را شاهد بوده‌ایم و سال گذشته هم ۲۶ مورد واژگونی تانکر سوخت در استان اتفاق افتاد، اما در نیمه نخست امسال شش مورد بوده که کاهش خوبی داشته است.

حمیدی می‌گوید: یکی از عوامل اصلی در کاهش واژگونی‌ها اصلاح نقاط حادثه خیز بوده است و شاید بیشترین عاملی که در آینده هم در کاهش آنها تأثیرگذار باشد اصلاح و بهبود زیرساخت‌های جاده‌ای است چون محور مریوان در حال حاضر به عنوان یک محور ترانزیتی جوابگوی حجم بالای گردشگران و تجارت فرامرزی و صادرات و واردات نیست و زیرساخت‌های این محور باید هرچه سریع‌تر آماده شود که در کاهش واژگونی‌ها و تصادفات جاده‌ای بسیار تأثیرگذار است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان اضافه می‌کند: یکی از پیامدهای اصلی این واژگونی‌ها آسیبی است که به خاک اراضی و باغات و منابع آبی سطحی استان وارد می‌شود که با توجه به اینکه بسیاری از جاده‌های ما بویژه در محور مریوان در کنار رودخانه‌ها احداث شده است، به محض واژگونی تانکر در فاصله زمانی کوتاه، مواد سوختی و شیمیایی وارد منابع آبی شده و باعث می‌شود که آبزیان هم تلف شوند.

وی ادامه می‌دهد: در سال‌های گذشته برخی از جرایم زیست‌محیطی برای متخلفان لحاظ می‌شد، اما باید گفت که جرایم زیست محیطی جوابگو و جبران‌کننده آسیب‌هایی که به منابع آبی، خاکی و حتی منابع آب شرب استان وارد می‌شود نیست که اگر زیرساخت‌ها هر چه سریع‌تر تکمیل شود در کاهش اثرات زیست محیطی ناشی از واژگونی‌ها بسیار تأثیرگذار خواهد بود.

حمیدی، مبدا این تانکرها را کشور عراق و مقصد آنها را واحدهای پالایشگاهی استان‌های کشورمان همچون اراک و کرمانشاه می‌داند و می‌گوید: البته از داخل خاک ایران هم به سمت عراق تانکر عزیمت می‌کند. استان‌های دیگر چون زیرساخت‌های جاده‌ای آنها خوب هست و بزرگراه و آزادراه تعریف شده دارند، شاید یک درصد ما مشکلات واژگونی را ندارند.

وی تصریح می‌کند: علاوه بر واژگونی تانکر سوخت، واژگونی تانکر حامل کالا و محصولات غذایی و ضایعات فلزی هم در استان کردستان می‌افتد، اما آنها مشکلات زیست محیطی ندارند و مشکل اصلی ما تانکرهای حامل سوخت است.

وی ادامه می‌دهد: برای حل این مشکل در سطح وزارت راه و شهرسازی در گذشته رایزنی‌هایی صورت گرفت و حتی تا ممنوعیت تردد تانکرها هم پیش رفت، اما در نهایت با آن موافقت نشد.

رانندگان ناآشنا با جاده‌های کردستان از دیگر عوامل واژگونی تانکرهای سوخت

مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان می‌گوید: رانندگان ایرانی که از داخل استان ما خارج می‌شوند چون با منطقه آشنا هستند خیلی کم و در تعداد محدود واژگونی دارند مشکل اصلی ما رانندگان غیربومی و ناآشنا است. اکنون بیشتر رانندگانی که در این مسیر تردد می‌کنند ایرانی هستند و با مسیر آشنایی دارند که همین مسئله در کاهش واژگونی‌ها هم مؤثر بوده است.

وی ادامه می‌دهد: جاده جدید مریوان چون ممنوعیت تردد تانکر سوخت را دارد، رانندگان تانکرها از مسیر قدیم جاده مریوان تردد می‌کند که متأسفانه منابع آبی ما هم بیشتر در این مسیر واقع شده و در صورت واژگونی، سوخت سریع وارد منابع آبی ما می‌شود.

حمیدی اضافه می‌کند: آمار بیشترین واژگونی‌ها مربوط به جاده سنندج – مریوان و بالعکس بوده است هرچند در سایر مسیرها همچون مسیر دیواندره به سقز هم واژگونی تانکر داشته‌ایم که راه و شهرسازی و راهداری برای اصلاح نقاط حادثه‌خیز و حوزه پلیس راهور هم باید نظارت‌ها را بیشتر کنند.

وی می‌افزاید: طبق آئین‌نامه حمل و نقل مواد شیمیایی، هم ممنوعیت زمانی و هم ممنوعیت مکانی برای تردد این تانکرها وجود دارد، به عنوان مثال مسیر سنندج به حسین‌آباد ممنوعیت تردد تانکر را داریم در صورتی که رعایت نمی‌شود و از سنوات گذشته تاکنون چندین مورد واژگونی را در این مسیر داشته‌ایم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان با بیان اینکه بعضاً تانکرها ممنوعیت‌ها را رعایت نمی‌کنند، تاکید می‌کند: از پلیس راهور هم درخواست داریم که بیشتر بر اعمال ممنوعیت ترددها نظارت کند.

وی در ممنوعیت زمانی هم می‌گوید: به محض اینکه هوا تاریک شود، تردد شبانه تانکر در هر محوری ممنوع است، اما ما شاهد بوده‌ایم که این مسئله هم رعایت نمی‌شود و به عنوان مثال تانکر جنب ترمینال سنندج که چند سال پیش آتش گرفت در ساعت ۱۱ شب اتفاق افتاد.

حمیدی با اشاره به اینکه در شب‌ها دسترسی‌ها به دستگاه‌های خدمات‌رسان و امکانات کمتر است، می‌افزاید: جرثقیلی که بتواند این تانکرها را هدایت کند فقط در مرکز استان وجود دارد و چون خود این جرثقیل‌های سنگین وزن هم ممنوعیت تردد شبانه دارند، این مسئله یکی از عواملی است که باعث می‌شود خدمات‌رسانی عملاً امکانپذیر نباشد.

ضرورت نظارت بیشتر بر تردد تانکرهای سوخت

وی تاکید می‌کند: اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای و پلیس راهور به این تانکرها اجازه تردد در شب را ندهند و رانندگان توجیه شوند که وقتی هوا تاریک می‌شود در اولین پارکینگی که برای آنها تعیین شده است، باید پارک کنند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان اظهار می‌کند: دستگاه قضائی هم می‌تواند با توجه به آئین‌نامه‌ای که در این زمینه وجود دارد، بسیار تأثیرگذار باشد و به عنوان مدعی‌العموم از پلیس راهور و راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای بخواهد که ممنوعیت تردد زمانی و مکانی تانکرها را بیشتر نظارت کنند.

وی می‌گوید: بر اساس دستورالعمل سازمان مدیریت بحران، وظیفه همه دستگاه‌ها مشخص شده است و در اقدامات قبل و حین و بعد از واژگونی تانکرهای سوخت دستگاه‌های بسیاری از جمله آتش‌نشانی، جهاد کشاورزی، آبفا، پلیس راهور، راهداری، شرکت نفت و محیط زیست دخیل هستند که محیط زیست وظیفه نظارت بر نحوه جمع آوری و پاکسازی صحیح مواد نفتی را دارد.

حمیدی اضافه می‌کند: ما از دستگاه قضائی خواستاریم که بیشتر در زمینه رعایت آئین‌نامه حمل و نقل مواد شیمیایی ورود کند و سایر نهادها نیز در بهبود زیرساخت‌ها و اصلاح نقاط حادثه خیز و زیربنایی تسریع کنند چون این مسئله در کاهش تصادفات و تلفات جانی و مادی بسیار تأثیرگذار است.

ضرورت ارتقای زیرساخت‌های راه کردستان متناسب با حجم بالای ترانزیت

فرزاد حسنی، مدیرکل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای استان کردستان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار کردنامه اظهار می‌کند: جاده‌های کردستان اگر چهار خطه، اتوبان و یا آزادراه بود ظرفیت خدمات‌دهی به حجم بالای ترانزیت را داشت، اما مثلاً جاده سنندج – مریوان چون از دهه ۵۰ و ۶۰ احداث شده و مشخصات هندسی و طول و عرض و شیب آن متناسب با یک جاده بین‌شهری تعریف شده است، بعدها ترانزیت باشماق نیز به این جاده اضافه شده ولی ارتقای آن‌چنانی متناسب با شرایط جدید در آن داده نشده است.

وی می‌افزاید: البته در کنار جاده قدیمی سنندج – مریوان، واریانت خروسه – تیژتیژ – گاران نیز به عنوان جاده جدید مریوان احداث شده است که به دلایل اینکه بخش‌هایی از آن هنوز تکمیل نشده زیر بار تردد کامیون و اتوبوس نرفته و کامیون‌های سوخت به اجبار باید از مسیر قبلی فعلاً تردد کنند.

مدیرکل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای استان کردستان ادامه می‌دهد: شرایط جاده قدیم مریوان، کوهستانی بوده و بین شهری تعریف شده است نه به عنوان جاده ترانزیتی و تردد این حجم از تانکر برای ترانزیت بر روی جاده قدیم امکان‌پذیر نیست.

ممنوعیت تردد تانکر حامل سوخت در چندین محور کردستان

وی اضافه می‌کند: به علت اینکه آب شرب شهر سنندج را سد وحدت تأمین می‌کند و در دو دهه گذشته تانکرهایی در این مسیر واژگون و باعث آلودگی آب سد شدند، شورای ترافیک استان محور جایگزینی را برای این مسئله اعلام کرد و در حال حاضر مسیر تردد تانکرها از محور قبلی که از کامیاران – سنندج – دیواندره – سقز به سمت تبریز بود برداشته شده و باید از محور کامیاران – موچش – دهگلان – حسین‌آباد – دیواندره به سمت تبریز تردد کنند و در واقع از محور سنندج – دیواندره ممنوعیت تردد دارند.

حسنی می‌گوید: همچنین تردد اتوبوس و کامیون در محور مریوان – سقز هم محدودیت داشته و در مسیر جاده جدید مریوان – سنندج هم که قبلاً ذکر شد تانکرهای سوخت نباید تردد داشته باشند.

مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کردستان در مورد اینکه با وجود محدودیت‌ها باز هم شاهد تردد برخی از تانکرهای سوخت از مسیرهای ممنوع هستیم، می‌گوید: این محدودیت‌ها از سوی برخی از رانندگان شاید قانون‌گریز رعایت نمی‌شود و علیرغم اینکه تابلو راهنمایی و رانندگی وجود دارد و در داخل بارنامه آنها قید شده که کدام مسیر ممنوع و از کدام مسیرها می‌تواند تردد کنند باز هم عده کمی رعایت نمی‌کنند که اگر پلیس یا گشت راهداری با آنها برخورد کند جریمه شده و برخورد قانونی شامل راننده، شرکت حمل و نقل و صاحب ماشین می‌شود.

بیشترین عامل تصادفات خطای انسانی است

وی اضافه می‌کند: شرایط راه‌های استان کردستان رعایت موازین و قوانین راهنمایی و رانندگی را می‌طلبد چون بیشترین دلیل تصادفات ما خطای انسانی است و به نوعی ۵۵ درصد تصادفات ناشی از انسان بوده که با سایر عوامل انسانی، بیش از ۸۵ درصد انسان مقصر است، پس وقتی رعایت کنیم تصادفات و تلفات جاده‌ای کمتر می‌شود.

حسنی اظهار می‌کند: اقداماتی که عوامل راهداری استان کردستان در خط کشی‌ها، نصب تابلو و علائم و روکش آسفالت در شش ماهه اول امسال داشته، باعث شده ۳۷ درصد نسبت به میانگین کشوری تلفات ما کاهش یابد، در صورتی که میانگین کشوری افزایشی بوده است.

وی تاکید می‌کند: راهداری برای کاهش تلفات تلاش می‌کند اما یکی از قسمت‌های اصلی آن نیز به خود رانندگان برمی‌گردد که اگر متناسب یا شرایط استان رعایت کنند و سرعت مطمئنه را با توجه به جاده‌های کوهستانی داشته باشند، قطعاً کاهش تصادفات را شاهد خواهیم بود.

توقیف یک هفته‌ای کامیون‌های متخلف

از سوی دیگر پیگیری خبرنگار ما از پلیس راه کردستان نشان می‌دهد که در مواردی استثنا نیز علت تردد تانکرهای سوخت در مسیرهای ممنوع به دلیل سوخت‌رسانی به جایگاه‌های سوخت و یا واحدها و کارگاه‌های تولیدی است که در مسیر ممنوعیت تردد تانکرهای سوخت واقع شده‌اند.

بنا بر اعلام پلیس راه کردستان، کنترل و نظارت بر جاده‌ها با گشت نیروهای پلیس‌راه در جاده‌ها و دوربین‌های بین جاده‌ای صورت می‌گیرد، اما در مواردی نیز قانون‎گریزی رانندگان وجود دارد، در صورتی که راننده ملزم است قانون‌مدار باشد.

پلیس راه کردستان عنوان می‌کند: در جاده‌هایی که ممنوعیت تردد برای تانکرهای حامل سوخت وجود دارد اگر اتفاق یا حادثه‌ای رخ بدهد جبران خسارت توسط شرکت‌های بیمه، بسیار با مشکل روبه‌رو می‌شود.

البته از دیگر اقداماتی که پلیس راه کردستان برای رانندگان قانون‌گریز انجام داده هماهنگی لازم با دادستان‌های شهرستان‌های مریوان و سقز بوده تا کامیون‌های متخلف یک هفته توقیف شود، چون با توجه به اینکه پیشگیری مهمترین مسئله است اگر میزان مجازات‌ها افزایش پیدا کند دیگر راننده ریسک نکرده و باعث بازدارندگی بیشتر می‌شود.

اصلاح زیرساخت‌های راه، رفع نقاط حادثه‌خیز، قانون‌مدارتر شدن رانندگان و نظارت بیشتر بعضی ادارات و نهادهای مسئول می‌تواند در کاهش واژگونی تانکرهای حامل سوخت و جلوگیری از آلودگی منابع زیستی و آبی استان کردستان مؤثر باشد.