جوامع محلی؛ فرصت یا تهدید برای جنگل‌ها

کردنامه؛ جنگل‌ها را ریه‌های تنفسی شهرها می‌دانند؛ در اهمیت وجود جنگل‌ها همین تولید اکسیژن، این عنصر حیاتی و پایه‌ای برای بقای زندگی انسان‌ها شاید کافی باشد، در صورتی که علاوه بر این، پوشش جنگلی دیگر اثرات مثبتی را نیز دارد که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت.

تولید کاغذ، تأمین سوخت، جلوگیری از فرسایش خاک، پایداری آب، پاکیزگی هوا، جلوگیری از وقوع سیل‌های مخرب و ویرانگر و حتی تأمین خوراک انسان و دام و درآمدزایی برای جوامع محلی را می‌توان از دیگر کارکردهای مثبت جنگل‌ها می‌توان به‌شمار آورد که خود نشان‌دهنده ضرورت حفاظت از این گنجینه ارزشمند است.

عوامل بسیاری در بقا یا نابودی جنگل‌ها دخیل هستند که در استانی همچون کردستان جدا از نقش عواملی همچون تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین، می‌توان به بهره‌برداری‌های غیراصولی با مقاصد مختلفی از جمله قطع درختان، قاچاق چوب، کاشت محصولات کشاورزی و باغی در جنگل، زراعت زیراشکوب، چرای مفرط دام، ذغال‌گیری از درختان و آتش‌سوزی اشاره کرد.

البته قطع درختان بلوط به منظور تهیه چوب برای سوخت پخت و پز و گرمایش منازل هم کم و بیش هنوز در برخی روستاهای جنگلی که گازکشی نشده‌اند وجود دارد، اما در مجموع نبود توسعه‌یافتگی استان از لحاظ زیرساخت‌های رفاهی و ایجاد شغل، همچنین مشکلات اقتصادی جوامع محلی و نبود درآمد کافی از مهم‌ترین تهدیدهای جنگل‌های استان است.

به‌طور کلی مساحت عرصه‌های طبیعی استان کردستان شامل جنگل و مرتع، یک میلیون و ۷۷۳ هزار و ۳۲۸ هکتار است که حدود ۶۲ درصد از مساحت استان را جنگل و مرتع به خود اختصاص داده و این رقم معادل ۱.۷ درصد سطح منابع طبیعی کشور است.

وجود ۲.۶۳ درصد جنگل‌های کشور در کردستان

سطح جنگل‌های استان کردستان نیز بیش از ۳۷۳ هزار هکتار بوده که ۲.۶۳ درصد از سطح جنگل‌های کشور را به خود اختصاص داده است.

شهرستان مریوان وسعت بالایی از عرصه‌های طبیعی استان کردستان را به خود اختصاص داده است و تخمین زده می‌شود مساحت جنگل‌های مریوان بین ۹۰ تا ۱۰۰ هزار هکتار متغیر باشد که بیشتر به درختان بلوط اختصاص دارد.

همین وجود درختان بلوط یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های استان کردستان محسوب می‌شود که به گفته کارشناسان امر، بر اساس آخرین بررسی‌ها به دلیل کاهش زادآوری و رسیدن به سن پیری، حیات این جنگل‌ها در معرض خطر قرار گرفته است.

البته کاهش زادآوری بذری، به این معنی نیست که بذری جوانه نمی‌زند، چرا که این امر اتفاق می‌افتد، اما بذرهایی که جوانه زده‌اند به‌دلیل نوع فعالیت‌هایی که در جنگل صورت می‌گیرد، همچون چرای بی‌رویه دام، از بین می‌روند.

اجرای طرح «جنگل‌داری اجتماعی» نویدبخش ساماندهی فعالیت مردم در جنگل‌ها

در این راستا، راه‌حلی که برای ساماندهی فعالیت جوامع محلی در جنگل‌ها می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود طرح «جنگل‌داری اجتماعی» است که به صورت پایلوت از سال گذشته برای چند استان کشور این طرح تهیه شده و قرار است به شرط ایجاد زیرساخت‌های لازم اجرایی شود.

اساس طرح «جنگل‌داری اجتماعی» بر این مسئله استوار است که وابستگی مردم به جنگل‌ها را باید به‌گونه‌ای مدیریت کرد که به شکل سود دوطرفه باشد، یعنی از یک طرف سود و درآمد مردم وابسته به عرصه منابع طبیعی باشد و از طرف دیگر ارتقا و کیفیت عرصه جنگلی نیز وابسته به حضور مردم باشد تا بتوان به تعادل پایداری در این زمینه رسید.

در صورت اجرای این طرح، حیات جنگل‌ها شکل بهتری به خود خواهد گرفت و خود مردم نیز نسبت به حفاظت از جنگل‌ها احساس مسئولیت بیشتری می‌کنند و از انجام کارهایی که تهدیدی را متوجه جنگل‌ها می‌کند، خودداری می‌کنند.

آنچه بسیار حائز اهمیت و ضروری است آموزش مردم محلی برای ساماندهی نحوه فعالیت و بهره‌برداری آن‌ها از جنگل‌ها است، هرچند که در استانی همچون کردستان نقش حفاظتی مردم در هنگام آتش‌سوزی جنگل‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت که بسیار فداکارانه همواره نسبت به خاموش کردن حریق اقدام کرده‌اند و نقش مؤثری در تسریع خاموش کردن آتش‌سوزی‌ها داشته‌اند.

ضرورت داشتن برنامه مدون و تجهیزات موردنیاز برای حفاظت از جنگل‌ها

در کنار آن نهادهای مربوطه از جمله اداره منابع طبیعی چه در سطح استان‌ها و چه در سطح کلان، نیز باید برنامه مدونی برای حفاظت از جنگل‌ها و تعیین نقش جوامع محلی در این راستا داشته باشد و قوانین، امکانات و تجهیزات لازم برای این کار مهیا شود.

بر این اساس، نقش مردم جوامع محلی می‌تواند در پایداری جنگل‌ها بسیار دارای اهمیت باشد و حتی انجمن‌های زیست‌محیطی هم که از دل خود مردم برخاسته‌اند، همواره بر حفاظت از جنگل‌ها تاکید دارند و اقدامات خوبی را در این راستا انجام داده‌اند که می‌توان از وجود آن‌ها بیشتر بهره گرفت.

مردم استان کردستان از دیرباز دوستی و رابطه تنگاتنگی با محیط زیست خود داشته‌اند و آنچه را که لازم داشته‌اند از خوراک و پوشاک تا سرپناه گرفته، در دل همین طبیعت به دست آورده‌اند که می‌طلبد در حال حاضر نقش مردم محلی در قبال محیط زیست بیشتر ساماندهی و مدیریت شود تا این ثروت ملی برای آیندگان نیز حفظ شود.

یادداشت از: ویدا باغبانی، خبرنگار کردنامه