کنشگری مدنی

کردنامه: کنشگری مدنی فعالیت هماهنگ و ویژۀ گروهی از مردم در کنار یکدیگر است برای تحقق هدف خاص انسانی یا اجتماعی. کنشگری فعالیت فکری یا عملی برای ایجاد تغییرهای اجتماعی-سیاسی با به کارگیری ابزارهای آفلاین و آنلاین است. هدف کنشگری مدنی بهبود شرایط زیست انسان ها و کاهش آلام بشری، کمک به همنوعان و دفاع از حقوق شهروندان است؛ اقدامی که فراتر از یک کار متعارف یا معمول است. این اقدام و عمل ممکن است کنش اجتماعی در قالب سازمان های جامعه مدنی مانند سازمان های زیست محیطی، خیریه، توسعه ای و… و یا اطلاع رسانی و حساس سازی، برگزاری نشست های عمومی، ترویج و حمایتگری باشد. این اقدام ها ممکن است در قالب گروه های گستردۀ اجتماعی ظهور و بروز یابد. کنشگران مدنی در جوامع مختلف، در بسیاری موضوعات نقش مهم و تأثیر گذار داشته اند و دارند.

کنشگری اجتماعی ابزاری برای ایجاد تغییر از راه اقدام های گروهی، جمعی و سازماندهی های بزرگ است. کنشگری دانشی نسبتاً جوان است. کنشگری یک ابزار برای تغییرهای اجتماعی است و روش ها و الگوهای مختص به خودش را دارد. تمرکز بر کنشگری می تواند به ما نشان دهد که دینامیسم تغییرهای اجتماعی در چه مسیرهایی پیش می رود.

کنشگران مدنی در طول تاریخ، در همۀ انواع نظام های سیاسی، کم و بیش ظهور و بروز داشته اند و دارند. با وجود این، هرگز مورخان به نقش و جایگاه آنان به اندازۀ سیاست ورزی و سیاست ورزان متعارف توجه نکرده اند و توجه اصلی تاریخ نگاران به صاحبان قدرت، سلبریتی ها، قهرمانان و… بوده است. کنشگران مدنی اغلب در مسیرهای خیر و منافع عمومی و هدف های انسان دوستانه قدم بر می دارند. هدف کنشگران مدنی، کسب قدرت سیاسی نیست بلکه هدف شان محدودسازی قدرت سیاسی و دفاع از حقوق شهروندان است. همۀ جوامع با مشکلات متعددی مواجه اند و به تناسب، انواع گوناگونی از کنشگری مدنی بروز می کند و ظاهر می شود.

سطح های کنشگری مدنی

کنشگری مدنی در سطح خرد و در سطح داخلی جوامع تا کنش های بین المللی، از گفت وگوهای رودررو تا اعتراض های گستردۀ اجتماعی، از رفتارهای اصولی و گام به گام تا سازماندهی های بی پروا، از درخواست های مؤدبانه تا مداخله های اعتراضی، ازجمع آوری امضاء برای یک درخواست تا هشتگ زدن در فضای آنلاین و … را در بر می گیرد. ضرورت شناخت کنشگری مدنی -یعنی بازیگری و اثربخشی اجتماعی در فاصلۀ میان فضای خانواده تا دولت- اغلب متوجه این واقعیت است که کنشگری مدنی محصول پیچیده ترشدن مناسبات سیاسی میان جامعه و دولت است.

کنشگری تلاش هایی برای ترویج منش یا ایجاد تغییرهایی در محیط زیست، اقتصاد، سیاست، اجتماع یا نگهداشتن میل به ایجاد تغییر و بهبود امور در جامعه و تصحیح بی عدالتی اجتماعی است. کنشگری در شکل ها و صورت هایی مختلف می تواند اقدام برای ایجاد یا پیش بردن تغییرهای اجتماعی باشد. کنشگری مدام می خواهد این را به ما یادآوری کند که تغییر تحمیلی نیست. کنشگری حتی می تواند تشویق به اصلاح، تشویق به ساختن نهاد یا ترویج فرهنگ یا استانداردهای حرفه ای و اخلاقی خاصی هم باشد. برای مثال گروه های فعال محیط زیست و مدافع هوای پاک، می توانند گام های ترویجی و آگاهی بخش خود را از جامعه هدفی مثل والدین جوان مهدکودک ها آغاز کنند. اثرگذاری بر آگاهی شهروندان می تواند با تلاش های بیشتر به تغییر تصمیمات منجر شود. به هر صورت، کنشگری نیازها و ضرورت های معوق ماندۀ مدنی، عمومی و مردمی را سروسامان می دهد و گاه به یک مسئله و گاه به چندین مسئله، همپای هم توجه نشان می دهد.

مفهوم جامعه مدنی

کنشگری مدنی در حیطه ای اتفاق می افتد که به آن جامعه مدنی می گوییم. جامعه مدنی در کلاسیک ترین تعریف، دامنه ای میان خانواده [حوزۀ خصوصی] و دولت [حوزۀ سیاسی] است. جامعه مدنی میدان کنشگری است. تعریف معاصر جامعه مدنی به گردهمایی افراد یا گروه هایی اشاره دارد که با رضایت و آزادانه اقدام های گروهی و دسته جمعی را حول محور منافع مشترک، ارزش ها و هدف های مدنظرشان هدایت می کنند، در مقیاس های مختلف خود را سازماندهی می کنند و از راه آن خیرجمعی یا تغییر لازم و ضروری را دنبال می کنند.

گروه های جامعه مدنی معمولاً حول دو مدل سازمان محوری یا شخص محوری فعالیت هایی را آغاز می کنند. مطالعۀ گروه های جامعه مدنی از موضوعات مهم علوم انسانی و یکی از مسئله های محوری سیاست در دهه های اخیر بوده است. سیاستمداران، هیئت مدیرۀ شرکت ها، روزنامه نگاران، بنیاد های خیریه و شهروندان مدام از این اصطلاح برای بیان نظر و تبین شیوۀ زیست سیاسی اجتماعی شان بهره گرفته اند.

اعضاء جامعه مدنی چنان که پیش تر تعریف شدند به مدد محتوا یا ماهیت کارشان چه به صراحت و چه ضمنی آگاهی از حقوق را رواج می دهند، در بیان نگرانی های گروه های مردمی به آنها کمک می کنند، بر سیاست گذاری و وضع قوانین تأثیر می گذارند و روی ترویج شفافیت، مسئولیت پذیری و پاسخ دهی تأکید می کنند. اعضاء جامعه مدنی دیدگاه های مردم را جمع آوری می کنند و آن را به مراجع مرتبط سوق می دهند تا تصمیم گیری ها دربارۀ سیاست های عمومی به شکل آگاهانه و در حد امکان صورت گیرد. اعضاء جامعه مدنی برای افراد در معرض خطر و آسیب پذیر در عرصه های مختلف نیز، خدمات عرضه می کنند.